تاریخچه پدافند هوایی در ایران از بدو تشکیل
اگر چه دورترین یا قدیمی‌ترین نشانه‌ی پدافند هوایی در ایران، وجود آتشبارهای ضد طیاره در نیروی زمینی ارتش و مجهز به توپهای 57 میلیمتری ساخت کارخانه بوفرس سوئد میباشد. اما در واقع در سال 1297 خورشیدی پس از ظهور هواپیما با قدرت آتش و احساس خطر از سوی آسمان در جنگ اول جهانی فکر دفاع هوایی در ایران نیز به وجود آمده است. حکم عمومی قشونی (فرمان همگانی ارتش) نمره 1825 ماده یک، نخستین دلیل و نشانگر این است که در سال 1312 حداقل دو آتشبار بنام " آتشبار ضد طیاره " در نیروی زمینی ارتش ایران، مجهز به توپ 75 میلیمتری ساخت کارخانه بوفرس سوئد وجود داشته است.
بررسی نمودار ساختار سازمانی یگانهای زمینی ارتش مستقر در تهران در سال 1312 خورشیدی نشان می‌‌دهد که تیپ مستقل توپخانه صحرایی، در کنار لشگرهای 1 و 2 مرکز سازماندهی گردیده و این تیپ علاوه بر 2 هنگ توپخانه 105 م.م، دارای آتشبارهای شماره 1 و 2 ضد طیاره بوده است. آتشبارهای ضد طیاره بعدی به ترتیب در سال 1315 در لشکر 6 خوزستان، در اوایل بهار سال 1316 در لشکر 4 شمال غرب و در تابستان سال 1316 در لشکر 9 شرق تشکیل گردیدند و تعداد آتشبارهای تهران نیز به 4 آتشبار افزایش یافته و عنوان «آتشبار ضد هواپیما»
جایگزینِ «آتشبار ضد طیاره«گردید. در بعد آموزشهای یگانهای ضد طیاره در آن زمان، نخستین دانشجوی خارج از کشور تقی خان ریاحی است، که پس از دوره سه ساله ریاضیات عالی و دوره دو ساله مدرسه دارالفنون فرانسه و دیدن دوره عملی دو ساله در یگانهای ضد طیاره فرانسه، در تاریخ 6 مهر ماه 1313 با درجه ستوان دومی به خدمت آتشبارهای مزبور درآمده است. در تاریخ 7/2/1314 چهار نفر محصل نیز برای آموزش توپ ضد طیاره به کشور آلمان اعزام گردیدند، لذا آموزش خارج از کشور برای این رسته کم‌کم رواج پیدا کرد . نخستین فرمانده آتشبار ضد طیاره یاور (سرگرد) ابراهیم خان ارفع (بعدها با درجه سرتیپی و فرمانده لشگر 2 مرکز، در بازدید از جبهه متفقین در مصر در سانحه هوایی‌کشته شد( 28/10/1321) بوده است. نخستین آتشبار ضدطیاره در تهران و بعد به ترتیب در لشگر 6 خوزستان در مورخه 19/12/1315 و در مورخه 1/1/1316 در لشگر 4 شمال غرب تشکیل گردید.
در سال 1317 به هر یک از لشکر‌های 1 و 2 مرکز یک گروهان ضد هوایی اختصاص یافته و توسعه آتشبارهای ضد هواپیما ادامه یافت. در سال 1320 سازمان ضد هوایی در قالب هنگ و متشکل از گردان ها ی ضد هوایی شکل گرفته که یکی از گردآن ها ، گردان نورافکن ضد هوایی و یک گردان مستقل شامل 4 گردان مسلسل ضد هوایی بوده است.
«با سرایت آتش جنگ جهانی به ایران ( سوم شهریور 1320 )، بمباران شهر تهران و چند شهر دیگر آغاز گردید. بر مبنای اعلامیه شماره یک ستاد ارتش، یک فروند هواپیمای مهاجم شوروی در ناحیه تبریز بر اثر تیراندازی توپخانه ضدهوایی سرنگون گردید .در همین ایام در جهت پدافند غیرعامل نیز تلاشهائی برای آموزش مردم صورت گرفت»
پس از ورود متفقین به ایران، یگان های ضد هوایی رو به ضعف نهادند و توپهای ضد هوایی بوفرس در سال 1322 از رده عملیاتی خارج شدند . در سال 1333 یگان های ضد هوایی از نیروی زمینی ارتش منتزع و به نیروی هوایی ملحق گردیده و به توپهای 40 م.م ضد هوایی مجهز شدند ولی پس از حدود 2 سال این یگان ها مجدداً به تابعیت نیروی زمینی در آمدند و پس از مدتی با انجام تغییراتی در سازمان، توپخانه ضد هوایی ارتش متشکل از 3 گردان ضد هوایی تأسیس گردید.
در سال 1336 تعدادی از افسران جمعی توپخانه ضد هوایی ارتش که به تیپ مستقل توپخانه ضد هوایی تغییر نام داده بود جهت آموزش به کشور آمریکا اعزام گردیدند و در همین زمان آموزشگاه توپخانه ضد هوایی در نیروی زمینی و کمیته ضد هوایی در مرکز توپخانه وجود داشت.
توپهای 40 م.م نیز بعدها از رده عملیاتی خارج گردیده و کلیه یگان های ضد هوایی منحل شده و کارکنان آنها به‌یگان‌های توپخانه صحرایی منتقل‌گردیدند و همزمان با جنگ ویتنام، تشکیل مجدد یگانهای ضد هوایی در ارتش مدّنظر قرار گرفته و با بکارگیری توپهای 23 م‌م و 57 م.م روسی عنصر ضد هوایی مجدداً در نیروی زمینی به وجود آمد و بعداً توپهای کنترل با رادار شلیکا نیز به تعداد کمی به خدمت گرفته شدند و تغییر عمده‌ای بجز افزایش تعداد آتشبارهای ضد هوایی در نیروی زمینی صورت نگرفت.در سال 1336 تعدادی از افسران فنی هوایی جهت طی دوره آموزشی رادار به انگلستان اعزام گردیده و زمینه ایجاد سازمان دفاع هوایی در نیروی هوایی ارتش فراهم گردید.
در سال 1337 آموزشگاه رادار در تیپ تعلیمات نیروی هوایی تشکیل گردید و افسران اعزامی به خارج از کشور پس از مراجعت، به آموزش کارکنانی که جدید استخدام میشدند، پرداختند.
در سال 1337 یک سامانه راداری متحرک در فرودگاه دوشان‌تپه مستقر گردید که ضمن بهره‌برداری از آن در امر آموزش، به عنوان اولین سامانه راداری کشور، عهده‌دار مراقبت هوایی گردیده و پوشش راداری تهران را در ساعات روشنایی روز تأمین نموده و در بقیه ساعات شبانه روز به صورت خاموش نگهداری می‌‌گردید.
در شهریور ماه سال 1338 تیپ آموزش و پشتیبانی دفاع هوایی با ترکیب آموزشگاه رادار و تجهیزات راداری موجود و در تابعیت تیپ تعلیمات نیروی هوایی تشکیل گردیده و پس از مدتی به عنوان تیپ مستقلِ آموزش و پشتیبانی دفاع هوایی از تابعیت تیپ تعلیمات نیروی هوایی خارج و در تابعیت مستقیم فرمانده نیروی هوایی قرار گرفت. در سال 1339 سازمان موردبحث، توسعه یافته و به تیپ هفتادم مستقل دفاع هوایی تغییر نام داد. این تیپ شامل یک ستاد، آموزشگاه رادار، سلاح های ضد هوایی و دو ایستگاه رادار در حال احداث در تبریز و بابلسر بود که این دو ایستگاه بین سالهای 1340 تا 1342 تکمیل و راه‌اندازی گردیدند.
تایگر کت
در شهریور ماه سال 1343 «تیپ هفتادم مستقل دفاع هوایی» به «فرماندهی دفاع هوایی» تغییر نام داد و زمینه توسعه بیشتر آن با برخورداری از محل‌های سازمانی سپهبدی و سرلشکری فراهم گردید.
در سال 1345 فرماندهی دفاع هوایی به موشکهای زمین به هوای سی کت و تایگر کت و توپ 23 م‌م ضد هوایی روسی مجهز گردیده و کلیه جنگافزارهای دفاع هوایی در سازمانی تحت عنوان گروه توپخانه دفاع زمین به هوا منسجم گردیدند. در همین سال خرید سامانه موشکی هاگ از آمریکا مدّ نظر قرار گرفت که توافقات به عمل آمده بعداً ملغی گردید. با شروع حرکتی جهت جایگزین نمودن واژه های فارسی به جای کلمات بیگانه به ویژه در ارتش، در اوایل فروردین ماه سال 1348 فرماندهی دفاع هوایی به فرماندهی پدافند هوایی تغییر نام داد.
فرماندهی پدافند هوایی دارای یک ستاد و دو قسمت عمده بود. یک قسمت، ایستگاه های رادار، که از نظر تابعیت به طور مستقیم زیر نظر فرمانده پدافند هوایی بودند و یک قسمت یگان های پدافند زمین به هوا که خود تشکیل یگانی تحت عنوان گروه جنگافزارهای پدافند زمین به هوا را میدادند و این گروه دارای یک ستاد بود و در تابعیت فرماندهی پدافند هوایی قرار داشت.
توپ 57 م‌م
در سال 1350 گردان های تابعه گروه جنگافزارهای پدافند زمین به هوا به 14 گردان و ایستگاه های رادار به 20 ایستگاه رسیده بودند که تعدادی از آن ها دارای مصوبه سازمانی بوده ولی تشکیل نشده بودند.
ماموریت گردان های پدافند زمین به هوای متشکله، تأمین پدافند ارتفاع کم پایگاه های هوایی و ایستگاه های رادار بود. درهمان سال 1350 شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی نیز تشکیل شده بود که شامل یک مرکز عملیات پدافند هوایی، دو مرکز عملیات منطقه‌ای و شش مرکز کنترل و گزارش بود. در آذر ماه سال 1350 سامانه جنگ افزار پدافند زمین به هوای اورلیکن که آتش آن ها توسط سامانه راداری - هدایت و کنترل رایانه‌ای می‌‌گردید به خدمت گرفته شد. توپ‌ها ساخت کارخانه اورلیکن و رادار ساخت کارخانه کنتراوس سوییس و در نوع خود از پیشرفته‌ترین سامانه های پدافند زمین به هوای ارتفاع کم محسوب میشدند.
در همان سال1350 (سال 1974) راه اندازی فرماندهی اطلاعات وشناسایی الکترونیکی (فاشا) با هسته اولیه پروژه آیبکس(به معنی مارال یا بز کوهی) تحت نام "خفاش" زیر نظر اطلاعات عملیات سابق نیروی هوایی و با امکانات بسیار محدود فعالیت خود را آغاز نمود.
امکانات اولیه فاشا ، شامل17 نفرکارکنان و دستگاههایی ازقبیل 228ALQ جهت رهگیری سیگنالهای راداری و RACAL و COLLINS جهت رهگیری سیگنالهای ارتباطی در یک اتاقک سیار MOBILE VAN واقع در آشیانه فعلی پرستو بود . این سیستم با همان کیفیت نیز در هواپیمای شناسایی مستقر و در نوار مرزی کشور شروع به جمع آوری اطلاعات نمود و اولین ایستگاه زمینی جمع آوری اطلاعات سیگنالی نیز در اواخر سال 1350 در قله کوه نخجیر (غرب ایلام)تاسیس و عملیاتی گردید.
توپ 35 م‌م اورلیکن
توپ 23 م‌م زد یو 23
در فاصله سالهای1351تا 1354اقداماتی در جهت توسعه و تکمیل پروژههای شامل که شامل دو فروند هواپیمای شناسایی و پنج اتاقک متحرک مجهز به دستگاههای اطلاعات الکترونیکی بود انجام و درهمین رابطه قراردادهائی باکمپانیهای مختلف آمریکائی جهت اجرای پروژه گسـتـرده ای با بهـره گیـری از سـیستمهای پیشرفته الکترونیکی تحت نام پروژه آیبکس " IBEX "منعقد گردید.
طی سالهای 1350الی 1387 با در نظر گرفتن ملاحظات ژئوپلیتیکی و آمایش سرزمینی ایستگاههای جمع آوری اطلاعات در قسمتهای غرب ،جنوب ،شمال وشرق کشور، ایستگاههای جمع آوری هوایی همچنین مراکز پردازش همدان ، شیراز و مرکز جمع آوری و پردازش اطلاعات هوایی به تناوب ایجاد ، سازماندهی و راه اندازی گریدند. و با بهره مندی از کارکنان زبده و با دانش و مخلص به ایفای ماموریت پرداختند.
با توجه به شرایط حال حاضر و پیشرفت صنایع و با نگرش به توانمندی و تکنولوژی داخلی همچنین خودباوری و توانمندی داخل یگان اقدامات مهمی جهت ساخت و خرید سیستمهای مورد نیاز صورت گرفته و تعدادی از این سامانه در مکانهای جدیدالتاسیس راه اندازی و عملیاتی گردیده است.البته عملکرد فاشا در دفاع مقدس بیانگر ارزشهای وجودی سازمانی با اهداف متعالی و کارکنان زبده در امور هم راستا با اهداف کلان کشور در ابعاد امنیتی و حفاظت از دستاوردها می باشد که تا سالها در اذهان هر ایرانی مسلمان ویا هر مسلمان ایرانی به عنوان نقطه قوت هویت وی باقی خواهد ماند.
راپیر
در ادامه بررسی تاریخچه هویتی پدافندهوایی ، در سال 1353 سامانه موشکی راپیر انگلیسی به تجهیزات پدافند زمین به هوای فرماندهی پدافند هوایی اضافه گردید و قابل توجه این که این سامانه توسط کشور آمریکا نیز که خود از سازندگانِ انبوهِ سامانه های موشکی و غیره میباشد، به خدمت گرفته شد. در این سال سامانه موشکی سی کت از سازمان حذف ولی آتشبارهای موشکی تایگرکت کماکان در سازمان وجود داشتند. با توسعه سازمان فرماندهی پدافند هوایی، گروه های پدافند زمین به هوا در 8 منطقه شامل تهران، اصفهان، اهواز، دزفول، امیدیه، بوشهر، بندرعباس و چاه‌بهار سازماندهی گردیده و در تبریز، همدان، شیراز، شرق کشور، مشهد و شهرآباد در سطح گردان حفظ شدند. این گروه ها و گردآن ها، تحتِ فرماندهیِ «فرمانده پدافند زمین به هوا» قرار داشتند که خود تابع فرماندهی پدافند هوایی بود.
در تجدید نظر‌های بعدی، کشور به 4 منطقه پدافند هوایی تقسیم گردید و فرماندهان مناطق چهارگانه به طور مستقیم زیر نظر فرماندهی پدافند هوایی قرار گرفتند. گروه های پدافند هوایی؛ متشکله از یک ایستگاه رادار (بجز در موارد استثنایی که گروه فاقد ایستگاه رادار بود)، گردان های موشکی هاگ، راپیر و جنگافزارهای پدافند زمین بهوای اورلیکن و توپ 23 م‌م؛ با ترکیب‌‌های متفاوت تحت تابعیت فرماندهی مناطق پدافندی قرار گرفتند. در این زمان تعداد گروه های پدافند هوایی به رقم 21 رسید.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی فرماندهی‌‌های مناطق پدافند هوایی از سازمان ف. پ. هـ حذف گردیده و گروه های پدافند هوایی به صورت انبوه، به طور مستقیم در تابعیت ف. پ. هـ قرار گرفتند. در این زمان رادار‌های متعدد و متنوع در نقاط مرتفع در سراسر کشور مستقر گردیده و پوشش راداری نسبی سراسر کشور فراهم گردیده و تعداد قابل توجهی رادار متحرک هم در «گروه رادار‌های تاکتیکی» جهت اعزام به مناطق درگیری احتمالی و حضور در صحنه نبرد سازماندهی شده بود.با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به خدمت گرفتن رادار‌های پرنده (آواکس) و تشکیل شبکه فرماندهی و کنترل پیشرفته مجهز به سامانه های رایانه‌ای متوقف گردید و ف. پ. هـ با آخرین سازمان مصوبه وارد جنگ گردید و تعدادی از یگان های سازماندهی شده در طول جنگ عملیاتی گردیدند. تشکیل شبکه فرماندهی و کنترل وتشکیل گردان های دیده‌بانی و موشک های دوش پرتابی و اضافه شدن سامانه های راداری ،موشکی وتوپخانه ای جدید وپوشش راداری نسبی سراسر کشور در ارتفاعات مختلف از جمله اقداماتی بود که در طول جنگ و پس از خاتمه آن با بهر ه گیری از تجربیات هشت سال دفاع مقدس بعمل آمد ساما نه های پدافند هوایی اس-200،اف ام80، و...در دهه های 70 الی 90 شمسی به تدریج به ساختارجنگ افزاری پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران افزوده شد.در بعد آموزش نیز به منظور تامین نیازهای کارکنان تحصیلکرده و متبحر نیروی هوایی و پدافندهوایی در تخصصهای مختلف پس از تهیه طرح ایجاد دانشگاه هوایی وتصویب فرماندهی کل قوا و شورای عالی انقلاب فرهنگی و تلاشهای شهید ستاری ،دانشگاه هوایی در تاریخ 15/8/1367 به طور رسمی توسط مقام معظم رهبری (رئیس جمهور وقت) افتتاح گردید. دانشکده مهندسی فرماندهی وکنترل هوایی این دانشگاه در رشته های تحصیلی مورد نیاز نیاز پدافند هوایی (کارشناسی مهندسی فرماندهی وکنترل هوایی مشتمل بر رشته های کنترل شکاری ،عملیات موشک واطلاعات عملیات) وسایر رشته های تحصیلی مورد نیاز به تربیت دانشجو می پردازد.
با توجه به تغئیر استراتژی نبرد در سالهای پایانی دهه نود میلادی واهمیت یافتن نبردهای هوایی و همچنین افزایش حجم تهدیدات علیه نظام مقدس ج .ا.ا و در اولویت قرارگرفتن پدافند هوائی برابر تدابیر فرماندهی معظم کل قوا طی فرمانی قرارگاه پدافند هوائی با ماموریت دفاع از هوا و فضای کشوردر مقابل هر گونه تهدید هوائی وبا بهره گیری از تمامی ظرفیت های پدافند هوائی نیرو های مسلح کشور در دهم شهریور ماه 1387با ساختاری متفاوت سازماندهی و تقویت گردید بعدها این روز به عنوان روز پدافند هوایی شناخته شد.البته باید دانست که پیش از این براساس تدابیر واوامر فرماندهی کل قوا مقام معظم رهبری در سال 1371 قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) مسئولیت هماهنگی فعالیتهای پدافند هوایی ارتش وسپاه را عهده دار شده بود. قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) که در ساختار سازمانی قبلی هدایت وکنترل عملیاتی یگانهای پدافند هوایی نیروهای مسلح را بعهده داشت ،در ساختار تشکیلاتی جدید با تحویل گرفتن کامل یگانهای پدافند هوایی نیروی هوایی واعمال فرماندهی کامل بر یگانهای مذکور ،با در اختیار گرفتن فرماندهی اطلاعات وشناسایی ،شبکه راداری ،موشکی وتوپخانه ای ودیده بانی وسامانه های پشتیبانی رزمی و عمومی یگانهای مذکور ،از طریق سامانه فرماندهی وکنترل پدافند هوایی (ADOC -SOC -CRC -CP) مسئولیت کنترل عملیات هوایی کشور را بعهده داشته وکلیه جنگ افزارها و یگانهای پدافند هوایی سپاه وارتش نیز کمافی سابق تحت فرامین عملیاتی قرارگاه پدافند هوایی پدافند هوایی عمل خواهند نمود.
نخستین های پدافند هوایی تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
نخستین افسر پدافند به عنوان وابسته نظامی خارج از کشور:
در تاریخ 1319 سروان تقی ریاحی فرمانده آتشبار دوم هنگ ضدهوایی تیپ مستقل مکانیزه نخستین افسری بود که به عنوان معاون وابسته نظامی ایران به سوئد اعزام شد. اعزام یک افسر هنگ ضدهوایی به این مأموریت بیانگر دو واقعیت زیر است:
اولاً، افسران هنگ ضدهوایی آموزشها و توانایی‌های لازم را داشته و ثانیاً، چون جنگافزارهای ضدهوایی از سوئد خریداری میشدند، لذا از وجود افسران این رسته استفاده گردیده‌است، به عبارت دیگر، این رسته اهمیت واقعی خود را یافته است.
پیشرفت آموزش به تدریج و بطوری چشمگیر رونق پیدا کرد، که فرمانده هنگ ضد هوایی تهران و فرمانده آتشبارهای 1 و 3 و 4 آن برابر حکم عمومی شماره 1312 ماده ( 2 ) ارتش، در تاریخ 29 مهر ماه 1319 به علت جدیت در آموزش هر کدام به دریافت یک قطعه نشان افتخار نایل گردیدند.
جالب توجه اینکه، کفیل آتشبار 3 ، ستوانیکم نصرت ا... خلیل ناجی حدود بیست سال بعد با درجه سرتیپی "تیپ هفتادم مستقل دفاع هوایی" را برای نخستین بار در نیروی هوایی تشکیل‌داد و بعدها با درجه سرلشگری بازنشسته گردید.
تشکیل گردان مستقل مسلسل ضدهوایی در تیپ مستقل مکانیزه که در ششم آذر ماه 1319 صورت گرفت، به این یگان صورت عملیاتی‌تری بخشید. البته تشکیل گردان یاد شده به علت خرید مسلسلهای 15 میلیمتری ضدهوایی برنو بود.
نخستین اعلامیه دفاع غیرعامل در ایران:
نمونه‌ای از این تلاش که در روزنامه اطلاعات مورخ چهارشنبه پنجم شهریور ماه 1320 بصورت آگهی برای حفاظت در مقابل بمباران هوایی درج شده بود، بشرح زیر میباشد:
در تعقیب تذکرات سابق به عموم اهالی اعلان میگردد، آگهی خطر هوایی در شب بوسیله خاموش شدن چراغهای برق و در روز بوسیله سوت داده‌می‌شود. به این ترتیب که مدت پنج دقیقه دو سوت با صدای کشیده "متوالی" زده می‌شود. هنگامی که خطر هوایی آگهی می‌شود، اهالی باید دستور زیر را به‌دقت رعایت نمایند. تخلف‌کنندگان از این دستور به شدت تعقیب خواهند شد.
الف - کسانی که در خانه هستند از خانه بیرون نیامده، در زیرزمین یا پناهگاه ویا مانند آن بمانند.
ب - اگر در کوچه یا خیابان هستند، دور یکدیگر جمع نشوند و هر کدام خود را با سرعت و با خونسردی به خانه برسانند.
پ - کلیه وسایط نقلیه باید فوراً به طرف راست جاده یا خیابان رفته، توقف نمایند. اگر شب باشد، چراغهای خود را خاموش نموده و مسافرین را باید به پناهگاه یا محل سرپوشیده هدایت نمایند.
ت - اهالی باید فوراً تمام چراغها را خواه چراغ برق و خواه چراغ نفتی و حتی اتاقک‌های کوره‌ها را خاموش کنند، بطوری که کمترین نوری دیده نشود.
ث - در هر خانه یکی از اتاقها را با پرده سیاه یا پارچه ضخیم بپوشانند که اگر هنگام شب موقع آگهی خطر هوایی اهل خانه محتاج به نور شدند، در آن اتاق چراغ روشن کنند و پرده‌های سیاه را جلو پنجره‌ها بکشند تا روشنایی به هیچ وجه از بیرون معلوم نباشد.
ج - کسانی که در مغازه‌ها و بنگاه‌ها هستند، تا پایان آگهی خطر در همانجا باید بمانند.
چ - اگر آتش‌سوزی رخ داد، فوراً آن را با تلفن 8887 - 8888 به اداره آتش‌نشانی اطلاع دهید.
ح - اگر بمبی در نزدیکی کسی فرود آمد، فوراً روی زمین به سینه دراز بکشید و پس از ترکیدن بمب فوراً از زمین بلند شده، از آن محل دور شوید، پس از آن لباس خود را کنده، دست و صورت خود را با دستمال پاک‌کنید.
خ - رانندگان باید خودروی خود را به سمت راست هدایت نموده و متوقف شوند و چراغهای خودرو را خاموش نمایند.
د - آگهی رفع خطر هوایی در شب بوسیله روشن شدن چراغ برق و در روز بوسیله سوت داده می‌شود، به این ترتیب که چند سوت مکرر و کوتاه به مدت سه دقیقه کشیده می‌شود.
ذ - در هر خانه یک بیل پهن و یک کلنگ باید باشد، که در موقع رفتن به زیر زمینها همراه خود برده، تا اگر آوار جلو درب زیرزمین را سد کرد، راه را باز نمایند. همچنین تعدادی لوازم زخم‌بندی (چند نوار زخم‌بندی تعدادی هیدروفیل، مقداری الکل و تنتور ید و چند تکه تخته نازک کوتاه و تمیز و پهن) و مقداری شن و ماسه برای خاموش‌کردن آتش باید در هر خانه باشد.
اولین توپخانه ضدهوایی ارتش :
در تاریخ 18 مهر 1335 دو گردان ضدهوایی برگشتی از نیروی هوایی با فرماندهی و ستاد مربوطه از سازمان سپاه یکم مرکز منتزع و با اضافه شدن یک گردان نظیر آن دو گردان بنام توپخانه ضدهوایی ارتش نامیده شدند و تعداد زیادی افسر به این یگان جدیدالتأسیس منتقل گردیدند. در تاریخ 23 دیماه 1336 تعدادی از افسران هوایی جهت طی دوره آموزشی رادار به انگلستان اعزام گردیدند. در سال 1336 یگانهای مسلسل ضدهوایی نیروی زمینی با یگانهای ضدهوایی ( در حد ارتفاع کم ) تقویت گردیدند. در ششم بهمن 1336 توپخانه ضدهوایی ارتش به تیپ توپخانه ضدهوایی تبدیل گردیده‌است.
الف - تیپ مستقل توپخانه ضدهوایی:
در راستای تشکیل یگانهای ضدهوایی در سپاه‌های یکم، سوم و چهارم تعداد زیادی کارکنان به ترکیب سازمانی این سپاهها منتقل و به تیپ توپخانه ضدهوایی مأمور شده‌اند و از شهریور 1335 تا اواخر 1337 بدین منوال بوده‌است. از خرداد 1337 تیپ توپخانه ضدهوایی در نیروی زمینی به تیپ مستقل توپخانه ضدهوایی تغییر نام داده‌است.
ب - اولین آموزشگاه توپخانه ضدهوایی:
در سالهای 1336 و 1337 آموزشگاه توپخانه ضدهوایی در نیروی زمینی و کمیته ضدهوایی در مرکز توپخانه اصفهان وجود داشته است.
حکم عمومی قشونی نمره 1825 بیانگر این است که در تاریخ 16 اسفند 1312 دو نفر صاحب منصبان مفصلت‌الاسلامی تیپ مستقل توپخانه صحرایی به آتشبارهای ضدطیاره منتقل و به مشاغل مصرحه زیر منصوب شدند :
(1) - نایب دوم احمدخان نهضتی صاحب منصب مأمور اکتشاف و ارتباط و دفتر آتشبار 1 فوج نمره1 کفیل فرماندهی دسته 2 آتشبار 1 ضدطیاره.
(2) - نایب دوم رحیم‌خان شیخ علیخانی، صاحب منصب مأمور اکتشاف و ارتباط و دفتر آتشبار 2 فوج نمره 2 کفیل فرماندهی دسته 2 آتشبار 2 ضدطیاره.
پ - اعزام به آلمان جهت طی دوره ضدهوایی:
در تاریخ 7 اردیبهشت ماه 1314 تعدادی محصل جهت طی دوره ضدطیاره به آلمان اعزام گردیدند.
ت - خرید جنگافزارهای ضدهوایی خارج از کشور:
حکم عمومی قشونی نمره 2479 ماده 10 نشانگر این است که در سالهای 1314 و 1315 جنگافزارهای مورد نیاز این آتشبارها از خارج خریداری و تهیه گردیده‌است. همچنین به منظور تکمیل کادر سازمانی این یگانها کارکنان را از سایر سازمانهای نظامی منتقل و به آنها اختصاص داده‌اند.
ث - تشکیل تخستین یگان بعد از یگان تهران:
نخستین یگانی که بعد از یگانهای تهران تشکیل گردید، آتشبار ضدطیاره در لشگر نمره 6 خوزستان بوده که مراتب در 19/12/1315 در حکم عمومی 2596 درج گردید. یگان بعدی آتشبار ضدطیاره لشگر نمره 4 شمال‌غرب است.
ج - افسران پدافند دوره دیده خارج از کشور:
در مورخه 1/1/1316 تعدادی از افسران آموزش دیده خارج از کشور وارد ایران شدند و از تاریخ 17/4/1316 به آتشبارهای ضدطیاره منتقل و مشغول خدمت شده‌اند.
در حکم شماره 2624 ارتش عنوان شده که از 15/2/1316 باید به جای " آتشبارهای ضدطیاره "، اصطلاح " آتشبارهای ضدهواپیما " را بکار برند و آتشبار ضدهواپیمای لشگر نمره 9 در تابستان 1316 در حکم عمومی ارتش 2628 درج گردیده‌است.
رادار تایپ 13
در جهت تکمیل و تقویت آتشبارهای ضدهوایی در مورخه 1/7/1316 آتشبار چهارم در یگان آتشبارهای ضدهوایی تهران تشکیل‌گردیده‌است.
چ - اعزام جمعی از افسران توپخانه ضدهوایی به آمریکا:
در دی ماه 1336 جمعی از افسران جمعی توپخانه ضدهوایی ارتش با نام جدید تیپ مستقل توپخانه ضدهوایی برای تحصیل به آمریکا اعزام گردیدند.
ح - اولین آموزشگاه رادار:
در سال 1337 آموزشگاه رادار در دوشان تپه فرماندهی آموزشهای هوایی تأسیس و افسرانی که قبل از تاریخ جهت فراگیری تخصصی‌های فنی و عملیاتی رادار به انگلستان اعزام شده بودند، به آموزش کارکنان جدیدالاستخدام پرداختند.
خ - تشکیل تیپ آموزش و پشتیبانی دفاع هوایی:
جهت تأسیس یگان دفاع هوایی در شهریور 1338 تیپ آموزش و پشتیبانی دفاع هوایی تشکیل و نسبت به اجرای برنامه سریع آموزشی ادامه داد.
د - اولین تجهیزات ضدهوایی در فرماندهی دفاع هوایی:
در سال 1345 فرماندهی دفاع هوایی برای نخستین بار به موشکهای زمین به هوای سی کت‌و تایگرکت انگلیسی و توپهای ضدهوایی 23 میلیمتری روسی مجهز گردید.
ذ - تشکیل کمیته ضدهوایی:
به منظور آموزش کارکنان مورد نیاز یگان های پدافند در نیروی زمینی، " کمیته ضد هوایی " در مرکز توپخانه اصفهان تشکیل شد. در سال 1328، مسلسل ضدهوایی روی ناوهای نیروی دریایی نصب گردید.
ر- آتشبار ضد هوایی در نیروی دریایی:
برابر فرمان همگانی شماره 7712، آتشبار ضد هوایی در هنگ تفنگداران پیاده منطقه یکم دریایی خلیج‌فارس در سال 1331 وجودداشته‌است.
ز - تشکیل دسته مسلسل ضدهوایی:
در سال 1331 دسته مسلسل ضدهوایی در تیپ جهرم جمعی لشگر 6 فارس هنگ 7 پیاده جمعی لشگر تبریز و هنگ 13 پیاده جمعی لشگر خرم آباد وجودداشت.
ژ - اعزام فرمانده آتشبار ضدهوایی جهت طی دوره ستاد به دانشگاه جنگ سوئد:
از تاریخ 19/4/1317 سروان توپخانه حاج علی‌کیا کفیل فرمانده آتشبار یکم آتشبارهای ضدهواپیما برای دیدن دوره ستاد عازم دانشگاه جنگ سوئد میگردد.
س - فرمانده گروهان مسلسل ضدهوایی:
از مورخه 1/7/1317 ستواندوم حسین موحد فارغ‌التحصیل مهرماه 1317 دانشکده افسری به کفالت فرماندهی دسته یکم گروهان مسلسل ضدهوایی هنگ پیاده آهنین لشگر نمره 1 ساخلو مرکز شد.
ش - اولین فرمانده تیپ آموزشی و پشتیبانی دفاع هوایی در نیروی هوایی:
سرهنگ نصرا... خلیل ناجی در یکم آذر 1338 تیپ آموزشی و پشتیبانی دفاع هوایی را در نیروی هوایی تحویل گرفت و تا 1340 فرمانده آن بود، که در سال 1343 به فرماندهی دفاع هوایی تبدیل و در سال 1348 به فرماندهی پدافند هوایی تغییر نام داد.
ص - تشکیل تیپ مختلط مستقل توپخانه مکانیزه : اوایل سال 1317 آتشبارهای ضدهوایی تهران به هنگ ضدهوایی توسعه یافت ( آن زمان گردان وجود نداشت ) و این هنگ ضد هوایی با هنگ مستقل توپخانه 105 بلند از تاریخ 2/8/1317 تشکیل یک تیپ مستقل مختلط بنام " تیپ مختلط مستقل توپخانه مکانیزه " در حوالی جی بریانک ( پادگان جی فعلی، شرق فرودگاه مهرآباد) را تشکیل دادند. از اول مهر ماه 1317 به لشگرهای نمره 1 و 2 ساخلوی مرکز نیز هر کدام یک گروهان مسلسل ضدهوایی واگذار گردیده‌است.»
ماموریت و نقش پدافند هوایی قبل از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی:
اگر چه ماموریت و نقش نیروی هوایی قبل و بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی تغییر ننموده است ولی نقش پدافند هوایی به طور شدیدی دچار دگرگونی شده است. قبل از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، نقش سامانه های موشکی ارتفاع کم و جنگافزارهای پدافند زمین به هوا عبارت از تأمین پدافند زمین به هوای پایگاه ها شامل باند‌های پروازی، مخازن سوخت، مهمات و توقفگاه های هواپیما بود و سامانه های موشکی ارتفاع متوسط نیز طوری گسترش داده میشدند تا بتوانند پدافند زمین به هوای ارتفاع متوسط پایگاه ها و سایتهای راداری را تأمین نمایند. باتوجه به برد و ارتفاع درگیری موشکهایی که نام برده شد، تأمین پدافند هوایی شهرهای نزدیک و اطراف پایگاه ها نیز مدّنظر قرار می‌‌گرفت.
در مورد شهرهای بزرگی نظیر تهران، اصفهان و . . . گسترش سایتهای موشکی (با ملحوظ داشتن امر پدافند از پایگاه هوایی) به گونه‌ای صورت می‌‌گرفت تا ضمن حصول اطمینان از تأمین پدافند دورادور و ارتفاع متوسط این شهرها، پوشش موشکی لازم برای کلیه یا اکثر نقاط حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی منطقه نیز فراهم گردد.
باتوجه به احداث سایتهای موشکی در اطراف این شهرها با ایجاد تپه های مرتفع برای استقرار سامانه های راداری و سکوی پرتاب موشک‌ها و ساخت محل‌هایی نظیر انبار، کارگاه تعمیراتی آسایشگاه و غیره؛ به نظر می‌‌رسید برنامه‌ای برای استفاده از توان جابجایی (تحرک) این سامانه موشکی و انتقال آن به منطقه نبرد (در صورت نیاز) وجود نداشت.
نقش کارکنان پدافند هوایی در پیروزی انقلاب اسلامی
امیر فرزاد اسمائیلی در سایت آموزشی
کارکنان
پدافند هوایی در به ثمر رساندن پیروزی انقلاب اسلامی نقشی بی بدیل ایفا
نمودند.با توجه به اینکه در آن مقطع پدافند هوایی به عنوان زیرمجموعه ای از
نیروی هوایی شناخته می شد لذا اقدامات کارکنان پدافند هوایی نیز پیش
از این به عنوان بخشی از اقدامات نیروی هوایی ارتش مد نظر قرار می
گرفت.اما با تفکیک پدافند هوایی از نیروی هوایی و تشکیل قرارگاه پدافند
هوایی خاتم الانبیاء(ص) آجا ،فعالیت انقلابی کارکنان پدافند هوایی متمایز
تر از پیش مشخص شد.فعالیت های انقلابی کارکنان پدافند هوایی درتهران ،
بهبهان و... در تاریخ این مرز وبوم به ثبت رسیده است.در بدو ورود هواپیمای
حضرت امام (ره) به آسمان ایران ،کارکنان سایتهای راداری پدافند هوایی جهت تامین امنیت پروازی هواپیمای حضرت امام (ره) در محل خدمت حاضر شده وبه انجام وظایف پرداختند.
از جمله فعالیتهای انقلابی کارکنان پدافند هوایی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
در 12 بهمن ماه سال 1357 این افتخار نصیب پدافند هوایی گردید که اولین خوش آمد و تبریک به مناسبت بازگشت امام به وطن را به ایشان اعلام نمایند. سرهنگ بازنشسته افروز(ستوان افروز سال 57) اولین نفری بودند که در رادار تبریز به نیابت از کلیه کارکنان انقلابی پدافند هوایی توانستند که این پیام را از طریق خلبان فرانسوی به عرض امام رسانده و پاسخ تبریک را نیز دریافت نمایند. کارکنان پدافند هوایی در این روز تلاش بسیار زیادی نمودند که خدای ناکرده اتفاقی برای هواپیمای امام نیفتد و به سلامت به زمین بنشیند.کارکنان جوان پدافند از بدو ورود امام در کنار ایشان قرارگرفتند و در تایید همین بحث میتوان به 53 نفر دانشجوی افسری پدافند هوایی اشاره کرد که مسئول انتظامات بهشت زهرا در سال 57 شده اند(لازم به توضیح است که شهید نامجو فرمانده این افراد بوده است)
در 19 بهمن ترکیبی از کارکنان پدافند هوایی و نیروی هوایی جهت بیعت خدمت امام (ره) میرسند. همزمان با این اقدام انقلابی کارکنان پدافندی تبریز جهت حمایت، هماهنگی و همگامی با انقلابیون با لباس وارد دانشگاه تبریز میشوند که در این دانشگاه توسط این افراد قرآن با صدای بلند تلاوت میگردد و دانشجویان آنها را گلباران می نمایند.
در این ایام مبارک و پیش از آن یکی از فعالیتهای بسیار مهم تبادل اخبار وفرمایشات و سخنرانیهای امام (ره) در شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی و اطلاع رسانی متن پیامهای حضرت امام به کلیه کارکنان و در اقصی نقاط کشور از طریق این شبکه بوده است.
کارکنان انقلابی پدافند هوایی علی رغم فشار و تهدیدات و اقدامات سازمان ضد اطلاعات وقت رژیم شاه در شهرهای تهران، تبریز، بوشهر،دزفول، همدان و... همگام با سایر انقلابیون به فعالیت های خود ادامه میدادند. که میتوان به بخش کوچکی از آنها بشرح زیل اشاره نمود:
ترک محل خدمت کارکنان پدافند در اجرای فرمان امام (ره) علی رغم فشارها و تهدیدات ضد اطلاعات رژیم که حداقل مجازات در صورت گرفتاری اعدام بوده است.
- کسانی که به دلیل بسته بودن درب پایگاهها نتوانسته بودند ترک محل نمایند شروع به اعتصاب غذا می‌نمایند.
- فرار فرمانده پایگاه تبریز(تیمسارماکویی) و افسر ضد اطلاعات (ستوانیکم میلانی) همان پایگاه به دلیل هجوم انقلابیون پدافندی پیش از 22 بهمن.
موشک شاهین-2 نمونه ارتقاء یافته هاوگ
مرجع: آجا
برای دانشنامه دفاعی و اوج آرمی
نشر با لینک این صفحه و نام مرجع آزاد است
