اصطلاحات نظامی

استتار:

به تغییر چهره یک جسم از دید معمولی به منظور پنهان کردن ازدید افراد و اشیاء می‎باشد. مفهوم کلی استتار ، هم رنگ و هم شکل کردن رزمنده ، تجهیزات و تاسیسات با محیط اطراف.

اختفاء:

اختفاء یا پنهان کاری به کلیه اقداماتی اطلاق می شود که مانع از قرار گرفتن تاسیسات و تجهیزات در دید دشمن گردیده و یا تشخیص تاسیسات و تجهیزات و همچنین انجام فعالیت های خاص را برای او غیر ممکن یا مشکل می‎سازد.

آتش و حرکت:

روش یا فنی است از تک که در آن نیروهای مانور کننده ، بدو قسمت تقسیم میشوند و هر قسمت متناوبا پیشروی قسمت دیگر را با آتش میپوشاند ، هنگام هجوم هر دو قسمت به هم می پیوندند  

آتش ایذائی:

این آتش به منظور بر هم زدن استراحت ، متوقف کردن حرکت و پائین آوردن سطح روحیه دشمن اجراء میشود .

آتش پوششی:

آتشی است که بمنظور حفاظت عده های مامور تازش ، هنگامی که در برد جنگ افزارهای کالیبر کوچک دشمن قرار گرفته اند اجراء می‎گردد.

آتش تهیه:

عبارتست از توده‎ای از آتشهای پیش بینی شده که طبق یک برنامه زمانی و بمنظور یک تک اجرا می‎شود.

اتاق جنگ:

محل و یا مرکزی است با تامین کافی که در آنجا کلیه نقشه و وضعیت های عملیاتی برابر آخرین وضعیت به منظور توجیه فرمانده و اعضاء ستاد و هر گونه اقدامات لازم دیگر نگهداری می‎شود.

اردوگاه:

محلی است که چادرها ، کلبه ها و یا ساختمان‏ها به طور موقت جهت انجام امور آموزشی و غیره در آن برپا و ساخته می‏‎شود.

آماده باش:

آگاهی از خطر یا تهدید و آمادگی برای هر نوع عملیات را آماده‎‏باش گویند.

آفند:

حمله، پیش روی، تک

آفندی:

حالت و وضعیت نیرو به منظور پیشروی و حمله به دشمن ، انهدام نیرو ، تصرف زمین ، کشف توان دشمن و مشابه آن را آفندی می‏‎گویند.

اسم عبور (اسم شب):

کلمه رمز یا صدای مشخصی است که به منظور تشخیص هویت بین نگهبانان ، گشتیها و عابرین مجاز به کار می‏رود و معمولاً از سه جزء تشکیل شده است . مانند: صنوبر، تپانچه، رساله..

الحاق: 

واژه‎ای است مورد استفاده در جنگ و عملیاتی که به پیوستن یگان‎ها و نیروها به یگان دیگر اطلاق می‏‎شود. الحاق عملی است ظریف و بایستی سعی گردد دو یگان به  عده‏های خودی آسیب نرسانند.

اعلام خطر:

هرگونه صدا و یا هرگونه علائم قراردادی که تهدید و یا خطری را به آگاهی همگان برساند.

استراق سمع:

گوش دادن و ضبط مخابراتی که به منظور کسب خبر برای ارسال به دیگران انجام می‏‎شود.

بُنَه:

شامل آن تعداد از پرسنل، آماد و خودروهایی است که برای پشتیبانی لجستیکی یک یگان مورد نیاز است. رده‎های تشکیل دهنده بنه عبارتند از گروهان، گردان و تیپ.

بار مبنا:

مقدار مهماتی است که با پرسنل و وسایل سازمانی یگان حمل می‎شود.

برآورد:

بررسی منظم و منطقی کلیه عوامل موثر بر مأموریتی که باید انجام شود.

پدافند (دفاع):

عبارت است از هر گونه عملی که با استفاده از کلیه وسایل و امکانات موجود به منظور جلوگیری و مقاومت در مقابل پیشروی دشمن و انهدام حمله کننده انجام می‎شود.

پدافند عامل:

عبارت است از بکارگیری مستقیم جنگ افزار ، به منظور خنثی نمودن و یا کاهش اثرات عملیات خصمانه هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی و خرابکارانه بر روی اهداف مورد نظر.

پدافند غیرعامل:

به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.

پناهگاه:

مکانی است که در مقابل اصابت ترکشها و امواج ، مستحکم و ایمن باشد و بتواند جان انسان را حفظ و آوار را تحمل نماید.

پاتک (حمله متقابل):

تکی است که با تمام یا قسمتی از نیروی احتیاط علیه نیروی تک کننده دشمن که در یک منطقه پدافندی رخنه کرده ، انجام می‎گیرد.

پوشش:

پوشش به معنای پنهان سازی و حفاظت تاسیسات ، تجهیزات ، تسلیحات و نیروی انسانی در برابر دید و تیر دشمن می باشد .

پیش روی:

حرکات بسوی دشمن و نزدیک شدن به او را پیشروی گویند  

تک (حمله):

یک عمل آفندی است که بمنظور اجرای ماموریت محوله انجام میگیرد  ، حمله کردن  

تاکتیک:

حمله کردن، هجوم بردن، دانش و هنر بکار بردن نیروها را در رزم تاکتیک گویند.

تعاقب:

عملی است آفندی (تعرضی) که علیه یک نیروی در حال عقب نشینی که در صدد قطع تماس می باشد ، انجام می‎گیرد.

جان پناه:

محلی است که در مواقع اضطراری با حملات موشکی و هوایی غافلگیرانه که فرصت رفتن به پناهگاه وجود ندارد مورد استفاده قرار می‎گیرد؛ و می‎تواند تا حدودی جان انسان را در مقابل بمباران حفظ کند.

جنگ الکترونیکی:

یک عملیات نظامی است که در جهت بهره برداری صحیح و منطقی از وسایل مخابراتی و در حقیقت از انرژی الکترو مغناطیس است و برای کاهش یا جلوگیری از بکاربردن این وسایل بوسیله دشمن نیز بکار می‎رود.

جنگ روانی:

شامل تبلیغات و سایر اقدامات طرح‎ریزی شده است که بمنظور نفوذ در عقاید، احساسات، رفتار و تمایلات گروه‎های هدف (دشمن ، بیطرف و دوست) در پشتیبانی و حمایت از خط مشی‎های جاری ، اهداف و یا طرح‎های نظامی اجراء می‎گردد.

جنگ سرد:

یک حالت تشنج بین‎المللی است که در آن کلیه اقدامات سیاسی، اقتصادی، تکنولوژی، اجتماعی، روانی، شبه نظامی و نظامی علیه کشور هدف برای رسیدن به هدف‎های ملی انجام می‎شود و هنوز به جنگ گرم که در آن از نیروهای مسلح استفاده می‎شود، تبدیل نگردیده است.

جنگ و گریز:

نوعی از عملیات رزمی است که بوسیله گریختن، دشمن را فریب داده و سپس به او حمله کرده و تلفاتی به وی وارد می‎کنند. 

جیره:

عبارت است از غذای مجازی که برای مصرف روزانه یک رزمنده در نظر گرفته می‎شود.

خیز:

یک حرکت منفرد است که معمولاً از یک موضع پوشیده به موضع پوشیده بعد که غالباً تحت آتش توپخانه یا جنگ افزارهای کالیبر کوچک، توسط افراد انجام می‏‎شود ـ مسافتی که توسط یگان در حال پیشروی خیز به خیز در یک حرکت پیموده می‏‎شود.

خیز به خیز ( پنج ثانیه):

روشی است مورد استفاده در رزم بمنظور نزدیک شدن یک یا چند نفر به مواضع دشمن و یا به عبارت ساده تر یک رزمنده با برخاستن از سنگر حداکثر در مدت پنج ثانیه به سرعت بایستی خود را به سنگر بعدی برساند؛ و این کار به طور متوالی تا نقطه مورد نظر ادامه می‎یابد.

خط الرأس جغرافیایی:

محل برخورد دو دامنه را در بالا که محل تقسیم آب باران نیز می‎باشد. خط الرأس جغرافیایی گویند.

خط الرأس نظامی:

خط تغییر شیبی است پائین‎تر از خط الرأس جغرافیایی روی شیب به طرف دشمن که می‎توان از آنجا انتهای دره یا خط القعر را دید.

خط القعر:

وقتی دو دامنه یکدیگر را در قسمت پائین قطع کند خط القعر ایجاد می‎شود. آب‎های باران در خط القعر جمع شده و جریان پیدا می‎کنند.

خط حد:

برای ایجاد هماهنگی در حرکت و آتش‎ها بین دو یگان بکار رفته و منطقه مسئولیت هر یگان را مشخص می‎کند.

خط حد پیشروی:

معمولاً در تک شبانه در آن طرف هدف خطی تعیین می‏‎شود تا حد پیشروی را معلوم سازد مانند رودخانه، جاده و غیره که در شب قابل رؤیت باشد.

خط عزیمت:

خطی است که بمنظور هماهنگی آغاز تک (حمله) عناصر مقدم یگان تک ور تعیین می‎شود.

خاکریز:

جان پناهی است که به جای سنگر و مواضع جنگ افزار و غیره به کار می‏‎رود، هنگامی‏که شرایط خاک یا سطح آب زیر زمینی امکان حفر زمین را به اندازه کافی میسر نسازد. تحت این شرایط یا مواردی دیگر می‏باید بالای سطح زمین خاک انباشته شود که شکل دیوار حفاظتی در آید.

حوادث:

حادثه پیش‎آمد نادر و شدیدی که در یک محیط طبیعی به انسان بروز می‎کند؛ و به شکل نامطلوبی بر جان و مال یا فعالیت انسان‎ها تاثیر می‎گذارد.

این تاثیر ممکن است به حدی باشد که باعث سانحه گردد یا ممکن است سانحه‎ای در پی نداشته باشد.

حوادث مترقبه و غیر مترقبه:

حوادث مترقبه ( طبیعی ): مانند سیل، زلزله، طوفان، آتش سوزی

حوادث غیر مترقبه( غیر طبیعی) : مانند بمبارانهای هوایی ، موشک باران شهرها

دفاع غیر نظامی :

مجموعه فعالیت‎هایی است که می توان با انجام آن از بروز و استمرار سوانح که جان و مال مردم را تهدید می‎کند جلوگیری کرد یا در صورت بروز، آثار ناشی از آن را کاهش داد.

دفاع نظامی :

کلیه اقدامات جهت جلوگیری از تجاوز هوایی دشمن به حریم هوایی یک کشور و شهر انجام می‎شود را دفاع نظامی گویند. این دفاع را دفاع مستقیم نیز می‎گویند.

دستبرد:

تکی (حمله‎ای) است محدود به داخل مواضع دشمن که برای اجرای ماموریت ویژه ای و بدون قصد نگهداری زمین انجام می‎گیرد.

دیده‎بان (دیدبان):

یک فرد نظامی است در عملیات منظم و یا یک فرد شبه نظامی یا غیر نظامی است در عملیات نامنظم که در یک محل مرتفع و متناسب تمام منطقه مسئولیت دیدبانی را زیر نظر دارد.

راهپیمایی:

حرکت عده‎ها، وسایل مربوطه بشکل پیاده یا سواره با روشی ثابت و منظم برابر دستور.

رزم نزدیک:

عبارت است از رزم با دشمن در فاصله نزدیک و با استفاده از جنگ افزارهای کالیبر کوچک، سرنیزه و جنگ افزارهای دستی دیگر.

زمان تک:

زمانی است که عناصر یگان تک کننده از خط عزیمت عبور می‎نمایند.

زمان خاتمه:

زمانی است که ستون (راهپیمایی)  از نقطه رهایی می‎گذرد.

سانحه:

برآیند و اثر حادثه که موجب بروز تلفات جانی، خسارات مالی، نابودی خدمات ضروری و ...... می‎شود.

سوانح ساده:

پیامد ثانویه ندارد یا اگر دارد از سانحه اولیه کوچکتر است.

سوانح مرکب:

به دنبال خود، سوانحی به بزرگی خود یا بزرگتراز خود را به وجود می‎آورد مثال خشکسالی و قحطی  - جنگ و مهاجرت سریع و شدید.

ساز و برگ:

به مجموعه تجهیزات و وسایل که رزمنده بکار می‎برد ساز و برگ گویند.

ساعت ”س“:

زمان اعلام بیداری (به وسیله شیپور، صوت، رادیو ) در مراکز آموزشی را ساعت ” س“ نامند؛ و بر مبنای این زمان ساعتهای کار روزانه تعیین و برابر آن عمل می‎شود.

ستون:

چنانچه نفرات پیاده پشت سر هم و خودروها (از هر نوع) دنبال هم قرار گیرند خطی را تشکیل می‎دهند بنام ستون، ممکن است ستون در یک یا دو و یا سه خط و یا بیشتر تشکیل شود.

سکوت رادیویی:

زمانی است که در آن موقع کلیه فرستنده ها و گیرنده‎ها خاموش هستند.

سنگر:

موضعی است که در منطقه پدافندی تهیه شده و طوری انتخاب میشود که دارای میدان دید و تیر مناسب، حفاظت و اختفاء بوده و حداکثر قدرت آتش را بر روی هدفهای پیشروی دشمن داشته باشد.

شبه نظامی: 

نیروهایی هستند که از لحاظ سازمان، آموزش، تجهیزات و مأموریت در سطحی پائین‎تر از نیروهای نظامی هر کشور قرار داشته و یا تقریبا مشابه آنها باشند.

شبیخون:

تاخت ناگهانی در شب بر دشمن، غافلگیر کردن دشمن در شب، تک شبانه توام با غافلگیری.

شیب و ضد شیب:

شیب و ضد شیب نسبت به محل دشمن مشخص می‎شود. دامنه‎ای از بلندی که سمت به دشمن قرار گرفته شیب و آن طرفی که پشت بلندی واقع شده و از دید زمینی دشمن محفوظ باشد ضد شیب نامیده می‎شود.

صرفه جویی در قوا:

عبارت است از جلوگیری از کاربرد و مصرف نامتناسب نیروها در صحنه عملیات، بمنظور بکار بردن تمامی نیروها در محل و مکان مناسب و مورد نظر فرمانده.

عارضه حساس:

منطقه یا محلی از زمین است که تصرف و کنترل آن برای هر یک از طرفین درگیر در رزم، مزیت شایانی در بر دارد.

عده:

جماعت، شماره، تعداد. در کاربرد نظامی عبارت است از عوامل پرسنلی تابعه یک سازمان از نظر کمیت یا تعداد.

عقب نشینی:

نوعی از حرکات به عقب است که در آن تمام یا قسمتی از نیروهای درگیر با دشمن قطع تماس کرده و به عقب حرکت می‎کنند.

عملیات تاخیری:

نوعی از حرکات به عقب است که در آن نیروی عمل کننده بدون درگیری قطعی، بیشترین تأخیر و تلفات را به دشمن که در حال پیشروی است وارد می‎آورد، به عبارت دیگر، کمترین فضا (زمین) را با بدست آوردن بیشترین زمان با دشمن مبادله می‎کند.

غافلگیری: 

یکی از اصول جنگ می‎باشد، وارد ساختن ضربت به دشمن در زمان، مکان و حالتی که آمادگی پذیرش و واکنش لازم علیه آنرا نداشته باشد و از هر جهت غافلگیر شده باشد.

فریب:

عبارت است از حیله و نیرنگ‎های جنگی بمنظور گمراه ساختن دشمن از قصد و طرح عملیاتی نیروهای خودی و یا بلعکس.

قطب نما:

دستگاهی است مجهز به عقربه مغناطیسی که با آن چهار جهت اصلی و با گراهای مغناطیسی سمت های مورد نظر را تعیین می‎کنند.

کمین:

عبارت است حمله یا تک توام با غافلگیری به دشمن که در حال حرکت بوده و یا بطور موقت متوقف شده است، هدف کمین دستگیری یا انهدام نیروی دشمن می‎باشد.

کالک:

کالک صفحه شفافی است که از یک کاغذ مخصوص و برای کشیدن نفشه‎های عملیاتی از آن استفاده می‎شود.

کانالیزه کردن:

محدود کردن عملیات به یک منطقه باریک بوسیله موانع طبیعی و یا مصنوعی و یا آتش و بمباران، جداسازی عده و یا ستون‎های دشمن از یکدیگر.

کیسه انفرادی:

کیسه‎ای است معمولا برزنتی که برای نگهداری لباس و وسایل شخص رزمنده بکار می‎رود.

کیسه خواب:

نوعی رختخواب سبک است که به صورت کیسه تهیه شده و نظامیان در عملیات صحرایی ویا هنگام رزم برای خوابیدن از آن استفاده می‎نماید.

گشتی: 

گروه مسلحی است از یک یگان که برای انجام ماموریتهای شناسایی، رزمی  یا هردو برگزیده و اعزام می‎شوند.

لجمن (لبه جلویی منطقه نبرد):

در مواضع پدافندی به جلوترین حد منطقه‎ای که در آن نیروهای رزمی برای هماهنگی، پشتیبانی آتش و مانور یگانها استقرار می‎یابند، لبه جلو منطقه نبرد گفته می‎شود.

لجستیک:

شامل کلیه فعالیت‎هایی است که مربوط به امور آماد، ترابری، تعمیر و نگهداری، تخلیه، بستری کردن، خدمات ساختمان و امور کارگری می‎گردد.

محور:

در کاربرد نظامی ‏به خطی اطلاق می‏‎شود که در روی آن حرکات و ارتباطات یگان‎های نظامی‏انجام می‏‎گیرد.

معبر:

گذرگاه، محل عبور، راه باریکی که از یک منطقه خطرناک و یا جنگل و غیره برای عناصری با استعداد مشخص ایجاد می‎شود.

مانع:

در کابرد نظامی هرگونه عارضه طبیعی یا مصنوعی که انجام حرکات نظامی را کند، متوقف ، کانالیزه یا منحرف کند مانع گویند.

موضع:

محل یگان یا جنگ افزار را که از آنجا به دشمن تیراندازی میشود ، این محل برای جنگ افزارهای سنگین موضع تیر نامیده می‎شود.

میلیم :

زاویه رویت یک جسم یک متری در فاصله هزار متری یک میلیم گویند،  یک هزارم متر