موشکهای ضد زره هدایت شونده

موشک FGM-148 جاولین متعلق به ایالات متحده آمریکا

اختصاراتی نظیر ATM یا موشک ضد تانک، ATGM یا موشک ضد تانک هدایت شونده، ATGW یا سلاح ضد تانک هدایت شونده و یا سلاح ضد زره هدایت شونده همگی دارای یک معنی هستند و آن یعنی موشک هدایت شونده‎ای که از قصد برای مورد هدف قرار دادن خودرو های زرهی سبک یا در کل خودرو های نظامی است.

موشک‎های ضد تانک هدایت شونده به دو دسته‎ی کلی تقسیم بندی می‎شوند، موشک‎های سایز کوچک دوش پرتاب که توسط یک نفر اوپراتور حمل می‎گردد و نیازی به کمک نیست، موشک‎های ضد تانک هدایت شونده‎ای که روی سه پایه قرار دارد و برای عملیاتی ساختن و همینطور حمل و نقل به یک جوخه یا یک تیم احتیاج است. این موشک‎ها برای شلیک به خودرو های در حال حرکت، ثابت و یا بالگردهایی که در ارتفاع پست پرواز می‎کنند، مورد استفاده واقع می‎گردد.

با تعریف نبردهای مدرن امروزی و همینطور معرفی نوع جدیدی از تسلیحاتی که توسط نفر حمل می‎شود و قادر به نابودی ادوات زرهی دشمن است، سلاح‎های ضد تانک محبوبیت فراوانی یافتند. سلاح‎های ضد تانک هدایت شونده‎ای که توسط یک نفر حمل می شود  دارای سر جنگی بزرگی است که می تواند تانک های سبک و متوسط دشمن را در میان میدان نبرد مورد هدف قرار دهد. همینطور این سلاح ها برای نابود کردن تانک هایی که با زره های کامپوزیتی یا مکمل های زرهی واکنشگر انفجاری نیز کاربرد دارند. تفاوت سلاح های ضد تانک امروزی با سلاح های ضد تانک یا راکت های ضد تانک قدیمی و یا مین های مغناطیسی در این است که آنها حتما نیازمند این بودند که یک نفر سرباز به هدف نزدیک باشد تا بتوان عمکلرد تاثیر گذاری از خود نشان دهد. اما مشاهده می کنید که امروزه از فاصله های چند کیلومتری هدف را مشخص کرده و سپس به سمتش شلیک می کنند بدون آن که به آن نزدیک شوند یا محاسباتی را انجام دهند.

تاریخچه

اولین سلاح های ضد تانک استفاده شده در میدان نبرد، سلاح های روستال X-7 آلمانی بودند که از هدایت سیمی برخوردار بودند و سلاح های ضد تانک Buzogányvető 44M ساخت لهستان که هدایتشان سیمی نبود و دارای لانچر بودند. سلاح های فوق همگی در جنگ جهانی دوم استفاده می شدند.

  موشک آلمانی X-7 آلمانی

موشک لهستانی M44

موشک آلمانی ضد تانک گستره فعالیتش به سال 1945 محدود می شود که دارای بال های هدایتی بود و همینطور این موشک توسط نوک بال به سمت هدف هدایت می شد. سر جنگی موشک از نوع استاندارد آلمانی ها یعنی 150 میلیمتری بود. این موشک شدید الانفجار دارای ترکش های بسیار زیادی است که قادر است تا در 205 میلیمتر زره همگن به صورت عمود نفوذ کند. موشک توسط یک پرتابگر که توسط پیاده نظام حمل می شد، جابجا می گردید و بعد از اینکه شلیک شد، توسط یک ماژول جوی استیک که درون یک جعبه قرار داشت کنترل می شد. این موشک از نوع هدایت سیمی بود و تا زمان برخورد این سیم فرمان هارا از اوپراتور به موشک منتقل می کرد. خدمه ی موشک ضد تانک آلمانی شامل سه نفر می شد، اوپراتور، شخص حمل کننده دستگاه و شخصی که موشک یدکی را با خود حمل می کرد. معمولا 2 عدد موشک توسط تیم موشک انداز حمل می شد و بیشتر از آن نبود. بعد از 100 متر، دید انسان توانایی آن را نداشت که موشک را هدایت کند، در نتیجه به یک دستگاه دیدبانی خوب جهت هدایت هرچه بهتر این موشک احتیاج بود. این موشک چون فاقد هر گونه تسلیحات و تجهیزات دیداری بود، در نتیجه هدایتش توسط خدمه آن هم با چشمان غیر مسلح بسیار سخت بود، به همین دلیل نمی توانستند با قاطعیت بگویند که موشک به هدف خورد یا نه.

 

 

موشک ضد تانک SS-10 ساخت فرانسه

موشک SS-10 اولین موشک ضد تانک هدایت شونده ی بدون سیم است. این موشک در سال 1955 به خدمت نیرو های نظامی ارتش فرانسه درآمد. همچنین این موشک اولین موشک های ضد تانکی بود که به خدمت نیرو های نظامی ارتش آمریکا و رژیم اشغالگر قدس در آمدند. موشک مالکارا (Malkara) که در زبان بومی به معنای سپر است یکی از اولین موشک های ضد تانک هدایت شونده از راه دور (ATGW) بود. این موشک به صورت مشترک توسط استرالیا و انگلیس در سال های 1951 الی 1954 و از سال 1958 وارد خدمت گردید و جایگزین Vickers Vigilant شد. این موشک در زمان خود بسیار قدرمتند ظاهر شد به طوری که به نیرو های هوابرد تحویل داده شد و می توانست اغلب تانک های در حال خدمت زمان خویش را با استفاده از سر جنگی 26 کیلوگرمی نابود سازد.

موشک مالکارا

موشک ویکرز ویجیلانت

اولین نسل از موشک های دستی هدایت شونده با فرمان (MCLOS) شامل موشک هایی بود که نیاز مند وارد کردن داده توسط اوپراتور به وسیله ی ماژول جوی استیک یا چیزی شبیه به آن برای هدایت موشک به سمت هدف بود. بدی این نوع موشک انداز این بود که اوپراتور می بایست سایت دیدبانی را دائما دنبال می کرد تا موشک را به سمت هدف هدایت کند تا موقعی که به آن برخورد می کند و اصطلاحا این نوع هدایت هدایت LOS یا داخل خطوط دید بود. برای انجام همین کار، شخص اوپراتور می بایست صد ها ساعت آموزش را پشت سر می نهاد تا بتواند با آن شلیک کند و می بایست حتما تا زمان پرواز موشک در آسمان، اوپراتور می بایست هدف را دنبال کند تا برخورد را نظاره گرد باشد. این ها اولین سیستم های موشک ضد تانک هدایت شونده از راه دور بودند که توسط فرانسه و با نام Nord SS-10 در دهه ی 50 میلادی توسعه یافت.

دومین نسل موشک های ضد تانک هدایت شونده از راه دور، مدل هدایت فرمانی نیمه خودکار یا SACLOS بود که این موشک ها نیازمند این بودند تا اوپراتور تا زمانی که موشک به هدف بر خورد می کند، سایت های دیدبانی را روی سرش نگه دارد. داده ها به صورت خودکار به موشک از طریق سیم یا بی سیم ارسال می شوند و یا اینکه همین موشک به صورت هدایت لیزری و یا با استفاده از دوربینی که در قست جلوی خود دارد به سمت هدف هدایت می شود. نمونه ی این موشک ها، موشک های ضد تانک هدایت شونده از راه دور روسی کورنت یا 9M133 و یا موشک های هلفایر I آمریکایی هستند. این موشک ها نیز همانند قبلی ها باید تا زمانی که موشک در آسمان است، اوپراتور هدف را دائما روئیت کند.

 

موشک 9M133 کورنت

سومین نسل از موشک های هدایت شونده از راه دور، موشک های هدایت پذیر توسط لیزر است که توسط یک تصویر ساز الکترو-اپتیکال یا IIR و یا توسط باند W روی رادار که در نوک دماغه نصب می شود، هدایت می شوند. این نوع موشک ها نیازمند یک بار روئیت هدف هستند تا به سمت آن حرکت کنند، در اصطلاحات نظامی به چنین موشک هایی که روئیت دائم روی هدف لازم نیست را شلیک کن فراموش کن! (Fire And Forget) می گویند. در این نسل اوپراتور هدف را یک بار مشاهده می کند، به سمت آن نشانه گیری کرده و سپس شلیک می کند، موشک به صورت خودکار مسیر یابی کرده و راه را به سمت هدف باز می کند و دیگر نیازی به هدایت اوپراتور نیست. با این حال موشک های هدایت شونده ی شلیک کن فراموش کن امروزه بسیار مورد اقدامات متقابل قرار می گیرند تا موشک های MCLOS یا SACLOS. نمونه هایی از این امر شامل موشک های PARS 3 LR، موشک اسرائیلی لاهات و اسپایک و Nag های هندی هستند.

 

 

از سمت راست: PARS 3 LR، اسپایک و لاهات

اغلب موشک های ضد تانک دارای شکل خاصی از بدنه هستند که شامل سر جنگی شدید الانفجار و همینطور طراحی شده فقط برای نفوذ درون زره های خودرو های نظامی یا تانک های اصلی میدان نبرد می باشند. موشک های دارای خرج تاندوم برای از کار انداختن و نابود کردن زره های واکنشگر انفجاری ERA استفاده می شوند. نوع دیگری از موشک های ضد تانک هستند که در اصطلاح به آنها تاپ اتک گفته می شود. تاپ اتک یا Top-attack موشک های ضد تانکی هستند که از بالا به هدف حمله می کنند. معمولا خودرو ها و تسلیحات نظامی سنگین از سمت بالا حفاظت بسیار کمی دارند، به همین دلیل این موشک ها نقطه ضعفشان را هدف گرفته و سعی می کنند تا از آن قسمت نفوذ کنند. نمونه هایی از این موشک ها می توان به Nag هندی، جاولین آمریکایی و Bill سوئدی اشاره کرد.

 

موشک Nag هندی از نوع شلیک کن فراموش کن!

اقدامات متقابل

اقدامات متقابل یکی از مهم ترین مسائلی است که مشک های ضد تانک با آن سر و کار دارند. تانک های جدید شامل دستگاه های جمر یا اخلال گری هستند که قادر است این دست از موشک ها را به راحتی منحرف یا نابود کند. موشک های ضد تانک برای نابود کردن زره های کامپوزیتی و یا زره های تقویتی واکنشگر انفجاری هستند، اما چه کسی حاضر است تا به راحتی تجهیزاتش را اینگونه از دست بدهد، آن هم تجهیزاتی که چندیدن میلیون دلار هزینه صرفش شده است. به همین دلیل سیستم های اقدامات متقابلی طراحی شده است تا بتواند تا حدودی این خطرات را از تانک دور نماید. سیستم هایی مانند اشتورای روسی و سیستم های دفاع فعال APS مانند تروفی اسرائیلی و آرنای روسی از جمله تجهیزاتی هستند که برای اخلال در کار موشک های ضد تانک استفاده می شوند.

 

سامانه اقدامات متقابل اشتورا-1

امروزه زره ها در دنیا روز به روز در حال پیشرفته تر شدن هستند و همگی سعی می شود تا بتوانند در برابر ATGM ها دوام بیاورند. اغلب زره های نسل جدید در برابر چنین موشک هایی تست و آزمایش شده اند تا بتوانند در برابر ضد تانک ها موثر واقع شوند. راه کار هایی همچون فریب موشک ها با اضافه کردن زره های سراشیبی و یا اضافه کردن زره های واکنشگر به مقابله با آنها می پردازند. همه ی این کار ها با مختل ساختن سر جنگی همراه می شود و تا حدودی از تاثیرات و قدرت ناشی از انفجار کاسته می گردد.

زره های واکنشگر همیشه خوب نیستند، اما می توان با یک سری زیر سازی ها این زره ها را موثر جلوه داد. اضافه کردن یک سیستم اقدامات متقابل خوب در کنار موتور قدرتمند که تحرک مناسبی را فراهم کند، حرکت خوبی در برابر موشک های ضد تانک است. البته امروزه زره ها سبک تر و در مقابل کاراییشان نیز بالا می رود. البته تانک هایی که در دهه ی های گذشته ساخته شده اند، ممکن است زره مقاومی جهت چنین ایمن سازی هایی نداشته باشند، مانند تانک های T-72 که در دهه ی 80 میلادی وارد خدمت شد و امروزه نیز توسط بسیاری از کشور ها از جمله جمهوری اسلامی ایران نیز به خدمت گرفته شده است.

این تانک ها سعی می کنند در برابر این موشک ها از زره های واکنشگر انفجاری ERA از نوع کنتاکت 1 روسی در برابر خطرات و تهدیدات استفاده کنند. ایمن سازی اطراف موتور که مهم ترین بخش نیرو محرکه ی تانک است با اضافه کردن زره های واکنشگر به اطراف آن یا استفاده از زره های قفسه ای راهکار مناسبی می باشد. این کار می تواند تا 20 درصد موتور را از خطر نابود شدن نجات دهد. زره های سراشیبی زره های سبک تر و همینطور می توانند روی اغلب خودرو ها و تجهیزات زرهی نصب شوند. البته زره های سراشیبی راه کار مناسبی هستند اما در مواقعی وقتی که نیاز به حمل و نقل هوایی است، این زره ها باز می شوند و بعد از استقرار دوباره روی تانک یا نفربر بسته می شوند. روش هایی که در بالا گفته شد هرگز 100 درصد موثر نیستند، زیرا هر روز تکنولوژی ضد تانک ها تغییر می کند و می بایست راه کار دیگری در پیش گرفته شود. اما می تواند تا حدودی موثر باشد و چنین خطراتی را از تانک یا وسایل نقلیه زرهی دور کند.

سامانه آرنا نصب شده روی تانک T-80UM1

دومین مورد از اقدامات متقابل که قصد دارم تا آن را برای شما تشریح کنم، مهم ترین قسمت است، یعنی اخلال (Jamming). اخلال یا جمینگ یکی از راه کار هایی است که در برابر موشک های ضد تانک به کار برده می شود و اصطلاحا به آن اقدامات متقابل در برابر تهدیدات نیز اطلاق می گردد. این راه کار در برابر موشک های هدایت شونده با هدایت راداری مناسب است اما با این وجود به عنوان یک راه کار دفاعی عمومی به کار برده می شود و کاربردی در برابر موشک های ضد تانک غیر هدایت پذیر ندارد. همچنین این سیستم نمی تواند به عنوان تنها راه کار در نظر گرفته شود.

جمینگ کردن یک موشک ضد تانک با هدایت راداری اگر به صورت مستمر صورت گیرد می تواند کار را برای اوپراتور بسیار سخت کند. زیرا در این شرایط کد گذاری و قفل کردن روی هدف بسیار سخت می شود و همینطور اوپراتور قادر به هدایت از طریق رادار نمی باشد. با این وجود موشک های ضد تانک دارای یک سیستم ترکینگ (ردیابی) بک آپ هستند که می تواند جمر را بشکند و راه خود را ادامه دهد.

سیستم های دفاع فعال امروزه نشان داده است که توانسته هم در برابر موشک های ATGM و هم سلاح های غیر هدایت شونده تا حدودی موثر واقع شود اما به طور کلی یک تکنولوژی اثبات شده نیست. در مقایسه با سیستم های زرهی، آنها بسیار سبک هستند و می توانند روی هر نوع وسیله ی نقلیه ای به همراه سیستم های کنترل کننده نصب شوند که در آینده تبدیل به یکی از بزرگترین و مهم ترین اجزایی می شوند که می تواند با موشک های سرگردان در هوا که هر لحظه موجودیت جسمی که سیستم روی آن نصب شده را تهدید می کنند، مقابله کند.

 

عملکرد سامانه آرنا

ضعف بزرگی که این سیستم ها دارند، این است که موشک های موجود روز به روز سیستم های راداریشان پیشرفته تر می گردد و به صورت بالقوه این گونه سیستم ها نمی توانند به طور جد با آنها مقابله کنند. همینطور اگر یک نقطه چندین بار مورد اصابت واقع گردد، شانس اینکه برای دفعه ی دوم به طور کل نابود شود نیز بسیار بالاتر است. البته این سیستم ها هنوز به صورت دقیق وارد بازار کار نشده اند و فقط روی یک سری از تانک ها و تجهیزات آن هم محدود نصب شده اند، اما به نظر می رسد که اگر این گونه سیستم ها جایشان را در میان ارتش های کشور ها باز کنند، با توجه به کارایشان، می توان نبرد های شهری را به نبرد هایی وحشتناک تبدیل کند، زیرا می تواند بسیاری از خطراتی که تهدید کننده است را دفع نماید. با این حال می توان گفت که هنوز هم گلوله های انرژی جنبشی KE یکی از مخرب ترین و در عین حال موثر ترین جنگ افزار هایی است که می تواند نابودی را تضمین کند، زیرا ضعف سیستم های جمینگ این است که روی گلوله ها نمی توانند تاثیری داشته باشند و این گلوله ها هنوز یکه تاز میدان های نبرد بر علیه اهداف زرهی می باشند.

به صورت سنتی، قبل از موشک های شلیک کن فراموش کن، موشک های ضد تانکی که اوپراتور باید آن را تا لحظه برخورد هدایت کند، یکی از راه کار های مقابله با برخورد، شلیک به جایی بود که موشک ضد تانک از آن جا شلیک شده بود. با این کار، اگر درست انجام می شد، می توان اوپراتور را از بین برد و موشک نیز به خطار می رفت چون شخص هدایت کننده از بین رفته بود. از دیگر راه کار های مقابله، استفاده از نارنجک های دودزا بود، زیرا با استفاده از این نارنجک های دودزا، اوپراتور دیگر قادر به مشاهده ی هدف نبود و نمی توانست در یک خط دید مستقیم موشک را به سمت هدف هدایت کند. اما امروزه دیگر موشک های شلیک کن فراموش کن این گونه مشکلات و تبعات را ندارند، تازه برخی از آنها تاپ اتک هستند و شانس برخورد با هدف بسیار بالا تر است. اما هنوز هم تعداد زیادی از موشک های شلیک کن فراموش کن قدیمی در سرتاسر دنیا مورد استفاده واقع می شوند که به علت قیمت پایین و همینطور هزینه ی کم تولیدشان در خدمت باقی مانده اند.

 

 

سری موشک های خانواده طوفان ایران

 

جمهوری اسلامی ایران

کشور ما ایران نیز از جمله کشور های تولید کننده ی موشک‎های ضد تانک محسوب می‎شود که محصولاتش در یمن، سوریه، عراق و دیگر کشورها مورد استفاده واقع می‎شود. البته از نیرو های شبه نظامی که موشک های ضد تانک ایرانی دریافت کرده نیز می توان به حزب الله لبنان و عراق اشاره کرد. موشک‎های ضد تانک ایرانی نیز شامل موشک رعد که مبتنی بر موشک ساگر روسی است، موشک طوفان، موشک طوفان 2، موشک طوفان 3، موشک های صاعقه 1 و 2، موشک توسن و موشک دهلاویه اشاره کرد.