اینجا بود که شوروی ها نیاز به یک تانک جدید را احساس کردند،تانک مورد نظر باید قدرتمند،مطمئن،به اندازه کافی سریع همچون وسایل نقلیه دیگر و استفاده از نواوری ها و پیشرفت های زرهی شوروی باشد و به سرعت جایگزین ناوگان تی-۵۵/۵۴ در زرهی شوروی شود.(البته تانک تی-۶۲ برای بلغارستان در نظر گرفته شد و تی-۶۴ نیز هیچ گاه به هیچ یکی از همپیمانان شوروی در پیمان ورشو صادر نشد) بنابر این یک مفهومی از طرح تانک با وجود اینکه تی-۶۴ در حال توسعه بود ساخته شدد، در واقع تی-۷۲ نسخه ای از تی-۶۴آ بود که با یکسری تغییرات در توپ و موتور و بدنه با نام آبجکت ۱۷۲ ساخته شد و سپس پس از گذراندن ازمایشات وارد خط تولید شد.
نمایی از تی-۷۲ ام
همانطور که در بالا اشاره شد تی-۷۲ مدل رشد یافته تر اما ساده تر و قابل اطمینان تر از تی-۶۴ بود ،در سال ۱۹۷۳ خط تولید تی-۷۲ با در کارخانجات نیژلی تاجیل روسیه،Malyshev HMB خارکف اوکراین شروع شد.اما این تازه آغاز تولید بود و بعد از آن خط تولید تی-۷۲ در کشور های چک-اسلواکی،یوگسلاوی و رومانی تاسیس شد،تانک های تی-۷۲ در کشورهای مجاور بلوک غرب وارد سرویس شدند.این تانک ها نیز به بیش از ۳۰ کشور دنیا صادر شدند و چهره نبرد های زرهی را تغییر داد و بعضی از کشورها تحت لیسانس نیز هم اکنون در حال تولید این تانک می باشند،به جز تولید تی-۷۲ پایه ای برای تولید انواع تانکها،خودروی های پشتیبانی و سرویس خدماتی شد.
با در نظر گرفتن تولید دیگر کشورها باید انتظار داشته باشیم که در حدود ۳۰۰۰۰ هزار عراده تی-۷۲ تا کنون تولید گشته است که در حدود ۹۰۰۰ عراده در ارتس روسیه یا در خدمت هستند یا به صورت ذخیره نگه داشته میشوند،با این حساب تی-۷۲ دومین تانک پرتولید جهان بعد از جنگ جهانی دوم بعد از تی-۵۵ می باشد،هم چنین این تانک لقب بهترین تانک ۲۵ سال پایانی قرن بیستم را کسب کرد،اما سخن مشهور حافظ الاسد بیانگر محبوبیت و قدرت این تانک در زمان خود می باشد.زمانی که حافظ االاسد با دیدن تی-۷۲ اورال گفت:این تانک بهترین تانک دنیا است.
تی-۷۲ در زمان خود هم از نظر قدرت زرهی و آتش و سرعت و برد و حفاظت برتری نسبت به رقبای زرهی خود داشت.
۱-بررسی
تانک تی-۶۴ را باید پدرخوانده تانکهای بعدی خود دانست،تی-۷۲ هم به رسم پیروی از تی-۶۴ ساخته شده است،طراحی تی-۷۲ به طور کلی برداشتی از تی-۶۴ می باشد هر چند که تانک دارای ظاهری به خصوص شبیه تی-۶۲ دارد به خصوص برجک کوچک تانک و شاسی ولیکن با این حال در مقایسه با طراحی غربی اشکالاتی در آن رخ نمایی می کند،در هر محور تانک دارای ۶ چرخ شنی،یک چرخ کششی در جلوی شاسی و جایی که شاسی به سینه تانک می رسد و یک چرخ خورشیدی می باشد،یک برجک حدودا دایره ای و نیمه کروی شکل در وسط شاسی جای دارد،شاسی تانک از محل پریسکوپ راننده با شیب نسبتا تندی سینه تانک تلاقی پیدا می کند،طراحی شیب دار تانک.
در مورد علت کوچک بودن تانک به خصوص برجک که فضای تنگی و ناراحت کننده ای را برای خدمه فراهم می کند می توان گفت که با تجارب نیروی زرهی اتحاد جماهیر شوروی ،مسئولین شوروی در طراحی تانک های خود در یک تاکتیک خاص ،تانک جمع و جور و کوچک با قدرت مانور عالی و سرعت بالا و قدرت آتش بالا و سخت و دشوار برای هدف گیری دشمن اتخاذ کردند.در این دیدگاه خدمه در درجه دوم حفاظت و راحتی قرار داشتند یعنی جان خدمه فدای قابلیت های تانک.
برجک تی-۷۲ از تی-۶۲ و تی-۵۵ هم کوچک تر می باشد(اما نسبت به تی-۶۴ خیلی
بهتر است)،یکی از دلایل این کوچکی نصب اتولودر یا بارگذار خودکار به جای
شخص بارگذار می باشد ،اتولودر به اصطلاح به دستگاهی گفته میشود که به صورت
خودکار گلوله را در درون توپ قرار می دهد،استفاده از اتولودر برای اولین
بار با تانک تی-۶۴ در شوروی آغاز شد و اکنون برای صنعت زره روسیه یک سنت به
حساب می اید.
اجزا گلوله تانک تی-۷۲ در اتولودر
در اتولودر تی-۷۲ گلوله های توپ تانک روی یک سنی دایره ای شکل که در زیر محل جایگیری خدمه برجک می باشد به صورت افقی قرار می گیرد،البته ناگفته نماند که گلوله های تانک به دو بخش تقسیم می شود یک که خود گلوله است و بخش دوم که خرج یا پروپلنت گلوله که در درون تیوب هایی روی سینی قرار می گیرند پروپلنت در بالا و گلوله اصلی در زیر پروپلنت،برای پر کردن توپ ابتدا یک بالابر ،گلوله و پروپلنت را بالا می برد،و یک بازوی هیدرولیکی ابتدا توپ را درون توپ می فرست و سپس خرج یا پروپلنت را وارد توپ می کند.
برشی از برجک تی-۷۲
محل نگهدای یا سینی مهمات اتولودر تی-۷۲
خدمه
تانک دارای ۳ خدمه می باشد،راننده در جلوی و زیر توپ تانک قرار دارد و از دریچه بالای سر خود وارد تانک میشود و دارای یک پریسکوپ که می توان برای آن چشمی دید در شب نسل اول در نظر گرفت می باشد.فرمانده در سمت راست برجک جای میگرد و دارای چهار پریسکوپ برای دیده بانی باشد،این پریسکوپ ها روی یک محل گنبدی شکل روی محل ورود فرمانده به برجک با ارتفاعی بیشتر نسبت به دریچه ورود توپچی قرار دارد و روی ان نیز یک نورافکن پرتو فروسرخ قرار دارد،هم چنین می توان یکی از پریسکوپ ها را به چشمی دید در شب مجهز کرد.
محل و جایگاه راننده تی-۷۲
جایگاه فرمانده تانک تی-۷۲ ام ۱
جایگاه توپچی تی-۷۲ ام ۱
توپچی نیز از طریق یک دریچه از بالای سر خود وارد سمت راست برجک میشود و از دو سایت هدفگیری استفاده می کند،یکی سایت هدف گیری TBDK-1 و یک سایت حرارتیTPN-23-49-1 بهره می برد این سایت حرارتی میدان دید زیر ۱۰۰۰ متر را برای توپچی فراهم می سازد.البته می توان این سیستم را به سیستم لیزری مجهز کرد اما با وجود گران قیمت شدن تانک در نسخه صارداتی وجود ندارد و تنها نسخه فرماندهی K مجهز گردید.برد درگیری با توپ این تانک نیز در حدود ۱۵۰۰ متر است.
آتش
سلاح اصلی تانک تی-۷۲ یک توپ ۱۲۵ م م بدون خان ۲ اِی ۴۶ ام می باشد،نوع تغذیه توپ نیز توسط اتولودر و خوکار صورت میگیرد که در سطور بالا نحوه کار اتولودر توضیح داده شد.اتولودر این تانک می تواند حدود ۸ گلوله در دقیقه بارگذاری کند،و به صورت دستی نیز ۱ الی ۲ گلوله در دقیقه.تی-۷۲ توان حمل ۴۵ گلوله را داراست که ۲۲ گلوله در درون اتولودر قرار می گیرد.
توپ قدرتمند ۲ اِی ۴۶ ام تی-۷۲٫
این توپ در مدل های مختلف مورد بهینه سازی ها گوناگون قرار گرفته است.
گلوله های قابل شلیک توسط این تانک عبارتند از:گلوله های ضد تانک انرژی جنبشی،گلوله های ضد تانک شدیدالانفجاری،گلوله های ترکش شونده انفجاری و قابلیت شلیک موشک های ضد تانک هدایت شونده را دارد.دامنه آتش موثر توپ این تانک با گلوله های APFSDS در حدود ۲ الی ۳ هزار متر در روز و حدود ۸۵۰ الی ۱۳۰۰ متر در شب می باشد و توان نفوذ در ۵۹۰ الی ۶۳۰ م م زره فولادی از فاصله ۲۰۰۰ متری را دارد.
موشک های ضد تانک قابل شلیک توسط تی-۷۲ عبارتند از :
موشک هدایت شونده ضد تانک۹K120 SVIR با نام ناتو ای تی-۱۱ اسنایپر با توان هدف قرار دادن اهداف پراوزی کم ارتفاع و ضربه زدن به تانک های مجهز به زره وکنشی.برد این موشک ۱۰۰ الی ۴۰۰۰ متر می باشد نحوه عملکرد این موشک نیمه خودکار است و توپچی تنها باید لیزر را روی هدف قرار دهد.
موشک هدایت شونده ضد تانک ۹M119 با سیستم هدایت پرتو لیزری با قابلیت شلیک از توپ و توان نفوذ در ۷۰۰ م م زره و بردی معادل ۴۰۰۰ متر.
اما تسلیحات ثانویه این تانک:
یک مسلسل ۷٫۶۲ م م PKT با ۲۵۰۰ گلوله هم محور با توپ اصلی و یک مسلسل سنگین ۱۲٫۷ م م NSVT روی دریچه فرمانده ،این مسلسل نسخه سریع تر از دوشکا می باشد که برای دفاع ضد هوایی قرار گرفته است که فرماندهبرای کنترل آن باید از داخل برجک بیرون بیاید.کنترل تسلیحات ثانویه به دست فرمانده و کنترل توپ نیز به دست توپچی است.
وجود مسلسل سنگین فرمانده برای دفاع های ضد هوایی یا در جنگ های کلاسیک یا پشتیبانی مناسب به نظر می رسد اما استفاده از این مسلسل برای جنگ های داخل شهری بسیار خطرناک میرسد و فرمانده تانک را که باید برای کنترل از برجک بیرون بیاید هدف سهلی برای تک تیراندازان و مهاجمان می کند.
در نسخه های صادر شده تی-۷۲ به کشورهای خاورمیانه و اغلب کشورهای وارد کننده هیچ گونه عکس العملی احتیاطی برای اینکار صورت نگرفته است و تنها در تانک های روسیه شاهد اضافه شدن یک سپر از جلو برای فرمانده تانک بودیم ،همچینین در پک رونمایی شده از تانک تی-۷۲ برای جنگ شهری شاهد اضافه شدن زره های واکنشی و همچنین اضافه شدن محافظ هایی در قسمت فرمانده بودیم.
پک بروزرسانی تی-۷۲ برای جنگ شهری به محل فرمانده توجه کنید
۲-حفاظت و زره تانک
زره تانک تی-۷۲ همانند زمان خود،زره فولادی RHA می باشد که با طرحی شیب دار تانک درآمیخته است تا مقدار نفوذ مهمات من جمله مهمات خرج گود افزایش یابد.این زره فولادی حفاظت ۳۸۰ تا ۶۰۰ م م را برای تانک فراهم می کند،البته باید توجه داشت که زره اصلی تنها ما بین ۲۰۰ الی ۳۰۰ م م مقاومت دارد و استفاده از طرح شیب دار باعث شده تا تی-۷۲ به این مقدار مقاومت نفوذ دست یابد،اما با این وجود در نسخه های صادراتی این تانک این زره به مراتب کمتر از زره مدل های اصلی تانک مقاومت داشت، تا با مدل های به نام میمون از این تانک روبرو شویم و از دلایل شکست اصلی تی-۷۲ های صارداتی بدانیم البته برنامه هایی در جهت افزایش زره در مدل های صادراتی صورت گرفت که مقدار ناچیزی به حساب می اید.البته ناگفته نماند که در اواسط دهه ۱۹۸۰ شوری رو به استفاده از زره های کامپوزیتی در تی-۷۲ روی اورد و امروزه تانک های تی-۷۲ بی ۳ از زره کامپوزیتی استفاده می کنند.
در دهه ۱۹۸۰ نیز با برنامه بروز رسانی زره های واکنشی کنتاکت-۱به این تانک اضافه شد که مقدار نفوذ مهمات تانک را ۲۵۰ الی ۳۰۰ م م در برابر خرج گود و ۱۰۰ م م گلوله های انرژی جنبشی افزایش پیدا کرد و به سرعت نیز مورد استفاده کشور های مختلف قرار گرفت به همین خاطر اغلب تی-۷۲ ها را با بلوک های آجری شکل زره کنتاکت۱ مشاهد می کنیم البته روسها نیز با یک برنامه اساسی دیگر نیز تی-۷۲ های خود را مجهز به زره کنتکت-۵ نمود.
اما آمریکایی ها که همیشه برنامه های نظامی شوروی را بررسی می کردند نیز از رقیب قدرتمند زرهی خود نیز غافل ننشستند،آمریکایی ها نیز در ابتدا مقاومت زرهی تی-۷۲ را بین ۲۰۰ الی ۲۵۰ م م فرض می کردند،در ازمایش های صورت گرفته زره تی-۷۲ از فاصله ۱۰۰۰ متری، تی ۷۲ در حدود ۳۰۰م م و تی-۷۲ بی ۶۰۰ الی ۷۰۰ م م با زره واکنشی کنتاکت-۵ در مقابل گلوله های انرژی جنبشی دست یافت،اما در مقابل گلوله های خرج گود و انفجاری ۴۹۰ م م و تی-۷۲ بی ۹۹۰ م م از با زره واکنشی کنتاکت-۵ مقامت از خود نشان داد.
اما همه این آمار و ارقام گفته شد تنها از روبروی تی-۷۲ بود است و تی۷۲ از کناره های شاسی وبرجک و به خصوص پشت برجک و خود تانک و زیر سینه جلوی تانک و کف شاسی به شدت آسیب پذیر است و حتی از پشت با اصابت یک آر پی جی ۷ نیز به راحتی منهدم میشود.
از نقاط ضعف بزرگ تی-۷۲ خود سیستم اتولودر این تانک می باشد،سینی نگهداری مهمات تانک به شکل دایره ای شکل زیر خدمه برجک و در کف شاسی تانک می باشد،این بخش فاقد محافظت چندانی است و تنها زره اصلی وظیفه حفاظت را بر عهده دارد و به صورت کامل از کناره (شنی ها) و پشت برجک در معرض تهدید قرار دارد،چنانچه گلوله ی ضد تانکی به ویژه سر جنگی خرج گود از زره عبور کند و به داخل برجک نفوذ کند باعث انفجاری مهمات سینی تانک یا مهمات ذخیره داخل برجک می شود و کل خدمه تانک یا برجک را بر باد فنا میدهد،درواقع اتولودر تی-۷۲ راهی بود برای کاهش خدمه و در نتیجه کاهش تلفات احتمالی که با عدم حفاظت کامل خود راهی برای از بین بردن یک باره تانک و خدمه شد.
عاقبت بیشتر تی-۷۲ ها پس از اصابت و نفوذ گلوله ضد زره به سینی مهمات
نیروی محرکه و تعلیق
تی-۷۲ ابتدا از یک موتور ۷۲۰ اسب بخاری استفاده می کرد و به نسبت از تی-۵۵ و تی-۶۲ نیز چابک و چالاکتر می باشد،تی-۷۲ دارای جعبه دنده ، هفت تا به جلو و یکی برای دنده عقب می باشد و از فرمان سنتی مبتی بر دو سکان بهره می برد،در دهه ۱۹۸۰ یک موتور ۸۴۰ اسب بخاری دیزلی وی -۸۴ جایگزینی موتور قبلی شد.این موتور سرعت ۶۰ کیلومتر بر ساعت در جاده و ۳۵ کیلومتر بر ساعت در بیرون از جاده را برای تی-۷۲ به ارمغان می آورد.
سیستم تعلیق تی-۷۲ از نوع توریشن بار می باشد،این سیستم تعلیق مجهز به فنر های آلیاژی و سیستم تعلیق جداگانه برای هر چرخ می باشد که یک مجموعه را تشکیل می دهد و سیستم تعلیق عالی و کاری می باشد و یک سواری راحت را برای خدمه فراهم می کند.
۳-خانواده تانک تی-۷۲
بررسی مدل ها و مشتقات تی-۷۲ در شوروی و دیگر کشورها
تی-۷۲ به سرعت در شوروی و دیگر کشورها مورد توجه قرار گرفت و به بیش از ۳۰ کشور جهان صادر گشت و هم اکنون دهها کشور جهان از این تانک در صفوف مقدم زرهی خود بهره می برند،اما نکته قابل توجه که در ادامه بررسی خانواده تی-۷۲ با ان روبرو می شویم ،تفاومت قابل توجه نسخه های صادراتی و داخلی شوروی هم از نظر حفاظت و هم از نظر تجهیزات می باشد،در واقع سیاست شوروی و روسیه فعلی و هر کشور صادر کننده تجهیزات جنگی و نظامی،تولید نسخه های مختص صادرات می باشد.این سیاست ها به ویژه در شوروی برای فریب دادن کشوهای بلوک غرب در مورد توان نظامی شوروی بوده است،تی-۷۲ در زمان خود باعث وحشت غربیها بود و شوروی ها نیز نسخه های ضعیفتری از مدل اصلی را برای صادرات در نظر گرفتند،این نسخه ها در میدان نبرد نیز عملکرد چندان مطلوبی نداشتند به ویژه تی-۷۲ های عراقی در مقابل نیروهای ناتو در جنگ خلیج فارس ۱۹۹۱ که افتضاح بزرگی را در کارنامه تی-۷۲ درج کرد و باعث شد روسیه حتی در نام گذار تانک جدید خود تی-۹۰ تجدید نظر کنند.
تی-۷۲ اورال
این مدل با نام آبجکت ۱۲۸ ام با توپ ۱۲۵ و سیستم فاصله یاب نوری تی پی دی۲-۴۹ به سال ۱۹۷۳٫این مدل به منظور کاهش نسخه فرماندهی تی-۷۲ بوده است ،این مدل برای رهبری از یک رادیوی آر-۱۳۰ ام استفاده می کرد،هم چنین برای مدل های داخلی از دو رادیو آر ۱۲۳ ام/آر ۱۷۳ و یک دکل ۱۰ متری استفاده می کرد،هم چنین برای فرماندهی گردان/هنگ از رادیوی دابلیو آر ۱۲۳ ام /آر ۱۷۳ با رادوی ، اضافی ار ۱۷۳ در نظر گرفته شده بود.
آبجکت ۱۷۲ ام ای و آبجکت ۱۷۲ ام ای-۱ با گنجایش حمل ۴۴ گلوله برای صادرات در نظر گرفته شده بود که به کشورهای عراق و سوریه و لهستان صادر گشت.این مدل سه بار زیر مدرنیزه شدن رفت ابتدا در سال ۷۶-۱۹۷۵ تحت عنوان بوفالو (آبجکت ۱۷۲-۲ ام ) دامن زرهی به کناره های شاسی تانک و اضافه شد،هم چنین موتور ۸۳۰ اسب بخاری جایزگین موتور قبلی شد و لانچر های نارنجک دودزا و زره اضافی نیز اضافه گشت. بهینه سازی دیگری تحت عنوان تی-۷۲ اورال-۱ در سال ۱۹۷۶ صورت گرفت که شامل بهینه سازی توپ ۱۲۵ م م این تانک بودیم.تی-۷۲ اس نیز یکی دیگر از این مجموعه مورد آپگرید قرار گرفت با افزودن زره واکنشی کنتاکت-۱ با نام تی-۷۲ وی نام گذاری گشت.
تی-۷۲ اِی
در این نسخه شاهد افزایش حفاظت و زره و برخی قابلیت های این تانک بوده ایم،اضافه شدن مسافت یاب لیزری پی دی کا-۱ ،لانچر های نارنجک دودزا(صرفا در مدل های قبلی هم شاهدش بودیم)،افزودن زره به کناره های شاسی تانک(قسمت بالایی چرخ های شنی) اغلب به صورت صفحات لاستیکی با قرارگیری بلوک زره واکنشی کنتاکت-۱،استفاده از ترکیب زره کامپوزیت در روبروی برجک و بدنه و ارتقا حفاظت مخزن سوخت و تغییرات داخلی(اضافه شدن رایانه کنترل آتش) از جمله بهینه سازی های تی-۷۲ اِی است.
در اواخر سالهای ۱۹۷۹ ، ۱۷ م م زره به صورت شیب دار به روبروی این تانک ،اضافه گشت در سال ۱۹۸۴ نیز شاهد اضافه شدن پوشش ضد تشعشع و زره کنتاکت-۱ بودیم که با نام تی-۷۲ ای وی شناخته میشود.
تی-۷۲ ای ام
بر خلاف مدرن سازی تی-۷۲ های ای شوروی ،یک نسخه صادراتی از تی-۷۲ ای نیز ساخته شد که ناتو آن را مدل میمون نامید.این نسخه عموما دارای زره به مراتب ضعیفتر و تجهیزات ساده تری و ارزان قیمت تر بود که توسط چک اسلواکی و لهستان تولید میگشت و به دهها کشور نیز صادر شد.تی-۷۲ ام کا نیز یک مدل فرماندهی صادراتی هم سطح با این مدل می باشد.تی-۷۲ ام ۱ نیز جزو مدل صادراتی به حساب میاید گرچه که بسیار شبیه به نسخه ای تی-۷۲ می باشد بر اساس این مدل دو نسخه تی ۷۲ ام۱ کا نسخه فرمانده و تی ۷۲ ام۱ وی نسخه مجهز به زره واکنش دهنده کنتاکت ۱ و نسخه ام ۱ ام نسخه ارتقاء یافته تی ۷۲ ام ۱ به نسخه تی ۷۲ بی که همگی صادراتی بودند نیز توسعه یافت.
تی-۷۲ بی
در این مدل شاهد افزایش قابلیت ها و حفاظت بیشتری و بهتری نسبت به مدل های قبلی هستیم،تقویت زره روبرو برجک و شاسی با ۲۰ م م تکه دوزی زره کامپوزیتی هستیم، از دیگر ویژگی های این نسخه قابلیت شلیک موشک های هدایت شونده تی-۱۱ را دارد که در سطور بالا قابلیت های آن توضیح داده شد.توپ جدید ۱۲۵ م م ۲ ای ۴۶ ام با سایت جدید هدفگیر ۱ کا ۱۳-۴۹ و سیستم جدید تثبیت کننده به اضافه موتور جدید وی-۸۴-۱با قدرت ۸۴۰ اسب از جمله تغییرات تی-۷۲ بی است.
تی-۷۲ بی اِی
افزوده شدن ۲۲۷ بلوک زره واکنشی کنتاکت-۱ به جلو شاسی و جلو کناره های برجک و کنار شاسی تانک(side skrit)
تی-۷۲ بی کا
نسخه فرماندهی با رادیو اضافه.
تی-۷۲ اس شیلدین
نسخه صادراتی دیگر از تی-۷۲ با زره واکنشی کنتاکت-۱ و تجهیزات ساده تر و سطح حفاظت پایین تر از جمله حملات شیمیایی و میکروبی،تی-۷۲ بی ۱ نسخه ای دیگر که توان شلیک موشک هدایت شونده را نداشت هم چنین از سیستم هدف گیری تی-۷۲ اِی و زره واکنشی کنتاکت-۱ استفاده می کرد.هم چنین تی-۷۲ بی ۱ کا نیز نسخه فرماندهی صادراتی می باشد.
تی-۷۲ بی ۱۹۸۹
مدل بهینه سازی شده با زره واکنشی کنتاکت-۵ و زره کامپوزیتی
تی-۷۲ بی ۱۹۹۰
یک نسخه بروز شده با موتور جدید وی ۹۲ اس ۲ به همراه سنسور های هواشناسی ،ارتقاع سیستم هدف گیری و محافظت با استفاده از زره کامپوزیتی و زره واکنشی کنتاکت-۵٫تی-۷۲ یو نیز پایه ای شد برای طراحی تانک متاخرتر تی-۹۰٫
تی-۷۲ بی ام روگاتکا ۲۰۰۶
این نسخه با نام آبجکت-۱۸۴ ام نیز شناخته میشود ،بسته بروز رسانی تی-۷۲ بی برای تانک های روسی می باشد که در سال ۲۰۰۶ رونمایی گشت که تعداد محدودی از این تانک ها شامل این بروز رسانی گشت.این بهینه سازی ها شامل،سایت هدفگیری حرارتی دید در شب جدید برای توپچی بدون نیاز به نصب پرتو افکن فروسرخ،استفاده از کیت های مخفی کاری ناکیدکا برای کاهش اثرات راداری و حرارتی تانک،توپ جدیدی ۲ ای ۴۶ ام-۵ که قبلا روی تی-۹۰ نصب شده بود،موتور دیزلی وی ۹۲ اس ۲ تا سقف ۱۰۰۰ اسب بخار و استفاده از زره نوین رلیکت و افزایش قابل توجه مقاومت زرهی تا عدد ۱۳۰۰ م م می باشد.
تی-۷۲ بی ۳ سال ۲۰۱۳
نسخه بروز شده دیگری از تی-۷۲ بی شامل رایانه کنترل آتش جدید،زره کنتاکت-۵،توپ مشابه تانک تی-۹۰،سنسور های هواشناسی مانند سنسور باد برای افزایش دقت هدفگیری،استفاده از نسخه جدید هدفگیر توپچی نوع ساسنا یو sosna-u با توان درگیری در روز ۲۰۰۰ متر و ۱۵۰۰ شب ،موتور ۱۱۳۰ اسب بخاری..حدود ۵۵۰ عراده به طور کلی تحویل ارتش داده شده است.
تی-۷۲ بی ۳
مشتقات تی-۷۲
-خودروی محافظت شده بی ام او –تی
-بی ام پی تی ترمیناتور =خودروی رزمی پشتیبانی با دو جفت توپ ۳۰ م م ۲ ای ۴۲ اتوماتیک به همراه موشک ضد زره هدایت شوند کورنت،نانجک انداز های ۳۰ م م AGS17/33 و مسلسل ۷٫۶۲ م م پی کا تی محافظت شده توسط زره های واکنشی رلیکت و کاکتوس.
-توس-۱
ماشین جهنم ساز انسانی
آتشبار مجهز به ۳۰ عدد لوله پرتاب موشک های آتش زا و ترموباریک،این سامانه برای اولین بار در سال های ۱۹۹۸۸ و ۸۹ در افغانستان مورد استفاده قرار گرفت.عملکرد این سامانه را می توان آفریدن جهنم نامید.
-بی آر ای ام
خودروی بازیابی بر اساس تی-۷۲٫این نسخه دارای تیغه بولدوزر و دکل جرثقیل تا سقف ۱۲ تن حمل از جلو و ۲۵ تا ۱۰۰ تن به حالت کشیدن.بی آر ای ام-۱ نیز نسخه بهبود یافته آن می باشد.
-آی ام آر-۲
یک نسخه ماشین فنی مهندسی
آی ام آر-۲ ام ۱نسخه مین روب
آی ام آر-۲ام ۲ نسخه مخصوص اماکن آلوده
آی ام آر-۲ ام اِی نسخه مجهز به برجک حامل مسلسل ۱۲٫۷ م م
ماشین فنی مهندسی
-ام تی یو ۷۲
نسخه پل ساز تانک تی-۷۲،قابلیت جاگذاری یک پل ۲۰ متری در ۳٫۳ متری.
-آر کا اچ ام برلوگا-۱
نسخه نقلیه شناسایی
تی-۷۲ های بهینه سازی شده توسط دیگر کشورها
تی-۷۲ ام ۲ بلغارستان
نسخه بهبود یافته تی-۷۲ ام ۱ با زرهی معادل ۶۵۰ م م ،محافظت شده ضد حملات شیمیایی،دامن زرهی در کناره های شاسی.
ام ۹۵ دجمن،کرواسی
نسخه ارتقا یافته از نمونه اولیه و صادراتی تانک ام ۹۱ صادراتی یوگسلاوی.
تی-۷۲ ام ۱/ام ۲،کوبا
نسخه ای با رادیو های چینی و زره فولادی اضافی
تی-۷۲ ام ،چک
نسخه تولید داخلی چک
تی-۷۲ ام ۴ سی زد،چک
تی-۷۲ ام ۴ سی زد
نسخه تولید داخل چک با طراحی جدید سایت دید بانی فرمانده و توپچی ،از نکات قابل توجه این نسخه اضافه شدن بلوک های زرهی در جلوی برجک تانک است،استفاده از سیستم کامپیوتری،موتور ۱۰۰۰ اسب بخاری با بازبینی سیستم انتقال قدرت.
نسخه های آلمان شرقی
تی-۷۲ ام با ارتقا مولفه هایی چون افزایش حفاظت
نسخه فرماندهی تی-۷۲ کا و کا-۱
تی-۷۲ اس آی ام-۱،گرجستان
نسخه مجهز شده به زره واکنشی کنتاکت-۵ و برخی قطعات تانک پی تی-۹۱ لهستان مجهز به سامانه های جی پی اس،سیستم فالکون C&C، فاصله یاب لیزری و سایت هدف گیر و دید حرارتی SKO DRAWA T -1T
تی-۷۲ ام کا ۱ و ام کا ۲ آجیا،هند
هند تا اواخر دهه ۱۹۷۰ بیش تر از تانک های غربی چون ای ام ایکس ۴۰ و چیفتن بهره می برد اما کم کم رو به تجهیزات شرقی و روسیه برد، تا آن که در سال ۱۹۸۲ و طی توافقی با روسیه مجوز ساخت تانک های تی-۷۲ و تی-۷۲ ام را دریافت کرد ناگفته نماند که در سال ۱۹۸۱ هندی ها تی-۷۲ ام را مورد آزمایشات قرار داده بودند.تی-۷۲ -۱۹۸۲ دارای نسبت قدرت به وزن ۱۸ تن با موتور دیزلی ۸۴۰ اسب بخاری وی-۸۴ ام اس بود که در هندی ها در تدارک حدود ۲۴۱۸ عراده از این تانک بودند.
تی-۷۲ هندی با بروزرسانی که با نام آجیا شناخته میشود
اما تانک ام کا۱ آجیا نسخه ارتقا یافته از تی-۷۲ ام می باشد که توسط شرکت Avadi صورت گرفته است،این نسخه دارای بلوک های زره واکنشی و ۱۲ عدد نارنجک انداز دودزا می باشد،اما هندی ها که پروژه تانک بومی آرجون را دنبال می کردند اما آرجون پروژه بسیار طولانی از آب درآمد و توسعه ناوگن زرهی بر عهده آجیا افتاد که کم و بیش مشابه تانک پی تی ۹۱ لهستانی می باشد.آجیا مجهز به سامانه فاصله یاب لیزری،تجهیزات بهبود یافته الکترونیکی،زره های واکنشی می باشد.
شیر های بابل،عراق،حزب بعث دوره صدام
با توجه به ممنوعیت تحویل سلاح به عراق در جنگ ایران و عراق و تلاش برای اتمام جنگ، عراق برای رسیدن به ساخت تانک بومی در دهه ۱۹۸۰ صورت پنهانی با لهستان در مورد وارد کردن ۲۵۰ عراده تی-۷۲ به توافق رسیدند اما در قالب مونتاژ در عراق.اینجا بود کارخانجات تاجی عراق با کمک پنهانی شوروی و لهستان دست به کارشد و شوروی و لهستانی ها هم در اواخر سالهای ۱۹۸۹ و ۱۹۹۰ دست به ارتقا نهایی تانک های عراقی زد.این تانک ها با نام اسد بابل یا شیرها بابل نام گرفتند اما چیزی که بیشتر از همه جالب بود ضعف آشکار شیر های بابل بود ،بیشتر مقدار مقاومت زرهی تانک ۳۰۰ م م و با تجهیزات ابتدایی و ساده تی-۷۲ ساخته شده بود یعنی گوسفندی در لباس شیر.
شیر بابل
خانواده تی-۷۲،لهستان
بعد از شوروی لهستان دومین تولید کگننده بزرگ تی-۷۲ اس بود هم چنین تانک های تی-۷۲ ام/ام ۱ مشهور به میمون و تانک های Wilk و Twardy برای صادرات نیز توسط لهستان تولید می گشت.
تی-۷۲ ام /ام ۱:تانک های ساخته شد توسط لهستان مجهز به زره Gill و زره کنار شاسی و لانچر های چرتاب نارنجک دودزا ،ام ۱ نیز نسخه بهینه سازی شده تانک تی-۷۲ ای با اضافه شدن ۱۶ م م زره به رجک و برخی تغییرات جزئی می باشد.
تی-۷۲ ویلک(Wilk):یک نسخه تولیدی در سال ۱۹۸۶ با پرتو افکن فروسرخ ،سامانه دید در شب LIS-Varta ،سیستم هشدار دهنده قفل لیزری و زره واکنشی.
پی تی-۹۱ Twardy 1995:یک نسخه کاملا مدرن از طرح ویلک و طراحی شده توسط OBRUM ،با ویژگی های جدید ،این نسخه مجهز به موتور ۸۵۰ اسب بخاری ،زره واکنشی Erava-2،صفحات زرهی فولادی ضد تراکم،صفحات زرهی ضد خرج گود ،سیستم های هشدار دهند قفل لیزری و …
تی آر-۱۵۲،رومانی
نسخه رومانیایی تی-۷۲ با زره اصلاح شده و موتور دیزلی جدید.
ام ۸۴ ای اس،صربستان
نسخه کاملا بهبود یافته تی-۷۲ در حدود سطح تانک تی-۹۰ .
تی-۷۲ بهینه سازی شده صربستانی
تی-۷۲ ام ۱ اِی،اسلواکی
یک نسخه بروز شده ای تی-۷۲برای نبردهای امروزی بر اساس نسخه صادراتی ام،بهینه ساز یهای زیادی روی این نسخه صورت گرفته است که ا جمله آن می توان به:استفاده گسترده از زره های واکنشی،سیستم اطفا حریق،سامانه هشدار قفل لیزری،طراحی جدید محل راننده،ارتقا سامانه دید فرمانده و توپچی،موتور دیزلی اس ۱۲ یو،سنسور های جدید روی برجک تانک اشاره کرد.
ام ۸۴،یوگسلاوی
ساخته شده بر اساس مدل تی-۷۲ ام با اصلاحات بیشتری نسبت به مدل اصلی
اوکراین
در بین کشورهایی که دست به ارتقا و بهینه سازی های تی-۷۲ زده اند نمیشود به راحتی از کنار اوکراین رد شد،بعد از فروپاشی شوروی و میراث بزرگ زرهی که از شوروی به این کشور رسیده بود این کشور دست به اصلاحات گسترده در مورد تانک های به ارث رسیده کرد به طور یکه در بعضی اوقات با تانک کاملا جدیدی روبرو می شویم.البته اوکراین در حال حاضر از تانک های ت-۷۲ به صورت ذخیره استفاده می کند و بروز رسانی ها این تانک بیشتر به منظور جذب مشتریان خارجی می باشد.
تی ۷۲ ام پی:نسخه بهبود یافته با همکاری فرانسه و چک شامل،موتور بهتر،حفاظت بیشتر به همراه زره واکنشی،سامانه های دید ارتقا یافته .
تی ۷۲ اِی ام بنان (Banan):یک پک مدرنیزه برای تی-۷۲ اِی با زره واکنشی کنتکت-۱،موتور قدرتمند دیزلی ۱۲۵۰ اسب بخاری و لانچر های نارنجک انداز اضافی.
تی -۷۲ ای جی:نسخه بروز رسانی شده در سطح تی-۸۰ یو دی .این نسخه شامل زره اضافی به همراه زره واکنشی نوژ به صورت ماژولار می،سیستم اخلالگر الکترواپتیکی وارتا،طراحی جدید شنی های تانک،یکپارچه سازی سیستم انتقال قدرت،سیستم هدفگیری در روز ۱ جی ۴۶با توانایی درگیر با اهداف ثابت و متحرک،سیستم هدفگیری در شب تی پی ان -۴ ای با قابلیت تشخصی هدف تا ۱۲۰۰ متری و آشکار ساز حرارتی،سیستم ناوبر ماهواری با قابلای استفاده از داده های جی پی اس آمریکا و گلوناس روسیه.
تی-۷۲ ای:پکیج بروزرسانی برای صادرات تی ۷۲ بی با زره واکنشی کنتاکت-۱ و نوژ در سال ۲۰۱۱٫
تی -۷۲ یو اِی ۱:نسخه بروز رسانی شده در سال ۲۰۱۱ ،هم چنین برخی این مدل را تحت عنوان تی-۷۲ ای ۱ نیز یاد می کنند.
دیگر کشورها
تی-۷۲ اسلان:تی-۷۲ بهینه سازی شده اسرائیلی برای کشورآذربایجان با تغییرات و بهینه سازی هایی در سیستم کنترل آتش و حفاظت،با سیستم ناوبری بر اساس جی پی اس.
تی-۷۲ تایگر:نسخه ارتقا یافته آفریقای جنوبی با تغییراتی در سایت های دیده بانی و آتش و کنترل.
ایران: بعد از جنگ ایران و عراق مسئولین ایرانی به منظور بازسازی یگان های زرهی خود دست به خرید تعداد بزرگ تی-۷۲ زدند البته سابقه آشنایی ایران با تی-۷۲ به تی-۷۲ های غنیمتی از عراق بر می گردد.بعد از خرید تی-۷۲ و تهیه مجوز تولید تی-۷۲ در ایران،ایران با افزودن سایتهای دیده بانی و کنترل آتش دست به بروزرسانی روی تی-۷۲ زدند،یکی از این بروزرسانی ها تی-۷۲،تانک رخش واکنشی می باشد که با زره قفسی رونمایی گشت.هم چنین تصاویر مختلفی نیز از بروزرسانی های تی-۷۲ ایران رونمایی شده است که قابل توجه است.
۴-کاربران تی-۷۲
همانطور که در قسمت قبلی شاهدش بودید،تی-۷۲ یک تانک محبوب در بین کشورهای استفاده کنده بود،اکثر کشورهای همپیمان شوروی بعد از فروپاشی شوروی هم چنان از مدل های ارتقاء یافته بومی این تانک در صفوف زرهی خود استفاده می کنند و بعضا کشورهای مختلفی که توانایی سرویس و خرید تانک های مدرن و گران قیمت را ندارند از بروزرسانی های این تانک استفاده می کنند.در لیست زیر سعی شده تا به طور جامع و کامل با استفاده کنندگان این تانک بپردازیم.
قاره آفریقا
۱-الجزیره
تعداد ۵۰۰ عراده
۲-آنگولا
۲۲ دستگاه تی-۷۲ ام ۱
۳-جیبوتی
۴۲ دستگاه تی-۷۲ اس دست سوم
۴-اتیوپی
۵۰ دستگاه از قبل در اختیار داشت و ۲۰۰ دستگاه تی-۷۲ بی ۱ در سال ۲۰۱۱ از اوکراین خریداری نمود.
۴-کنیا
۷۷ عراده تا سال ۲۰۰۲ در اختیار داشت در سال ۲۰۰۹ نیز ۲۲ عراده تی-۷۲ اِی وی صادراتی از اوکراین خریداری کرد.
۵-لیبی
تا سال ۲۰۱۲ و قبل از مرگ محمد قذافی ۱۵۰ عراده تی-۷۲ اس در سرویس بود بعد از شوروش داخلی تعدادی منهدم و تعدادی نیز در اختیار نیروهای شورشی قرار گرفت.
۶-مغرب
۱۳۶ عراده تی-۷۲ بی به همراه ۱۲ عراده تی ۷۲ بی کا(نسخه فرماندهی) دریافتی از بلاروس
۷-سودان جنوبی
در سال ۲۰۰۹، ۳۲ دستگاه تی-۷۲ اس به جمع ۶۷ تی-۷۲ ناوگان زرهی اضافه شد.
۸-سودان
۳۷۱ دستگاه تی-۷۲ اس
۹-یمن
۳۹ دستگاه تی-۷۲ اس
قاره آمریکا
۱۰-کوبا
در حدود ۱۵۰ عراده تی-۷۲ ام ۱
۱۱-ونزوئلا
۱۹۲ دستگاه تی-۷۲ اس طبق قراردای با روسیه در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴
قاره آسیا
۱۲-ارمنستان
۱۵۰ عراده تی-۷۲ ام و ام ۱
۱۳-آذربایجان
بعد از فروپاشی شوروی ۶۳۰ عراده تی-۷۲ اِی در ناوگان خود دارد با برنامه بهینه سازی تانک های خود موسوم به تانک اسلان
۱۴-میانمار
۱۳۹ عراده تی-۷۲ در سرویس
۱۵-گرجستان
در سال ۲۰۱۱ ،۱۸۰ عراده تی-۷۲ اِی و اس۱ ام-۱
۱۶-هند
۱۹۰۰ عراده تی-۷۲ از نسخه های تی-۷۲ ام و ام۱ تا سال ۲۰۰۹ به همراه نخسه بهینه سازی شده و بومی موسوم آجیا ام کا ۱ و ۲
۱۷-قراقستان
۹۸۰ عراده تی-۷۲ اس تا سال ۲۰۰۹
۱۸-قرقیزستان
۲۱۵ تی-۷۲ اس در خدمت
۱۹-مغولستان
۸۵ عراده تی-۷۲ اس در دهه ۲۰۰۰ در خدمت
۲۰-تاجیکستان
۴۴ دستگاه تی-۷۲ اس
۲۱-ازبکستان
۷۰ دستاگه تی-۷۲ اس
۲۲-ویتنام
حدود ۴۸۰ عراده تی-۷۲ ام ۱ اس
۲۳-ایران
حدود ۴۲۲ عراده از روسیه دریافت کرد و سپس از لهستان ۱۰۴ عراده تی-۷۲ ام ۱ و
۳۷ عراده تی-۷۲ ام ۱ نیز از بلاروس دریافت کرد و خود نیز به صورت بومی تی-۷۲ تولید م کند.
۲۴-عراق
در دوره صدام حسین در حدود ۱۰۰۰ عراده تی-۷۲ اس،ام و ام ۱ به اضافه نخه بومی خود یعنی شیر بابل در اختیار داشت،بعد از سال ۲۰۰۳ به ۳۷۵ عراده کاهش پیدا کرد و در فهرست جدید ارتش عراق حدود ۱۵۰ عراده درج شد به علاوه این که ۱۲۰ دستگاه نیز ار ناتو دریافت کرد.
۲۵-سوریه
طبق اعلام گسترده منابع تعداد تانک های سوریه عدد ۱۶۰۰ درج شده است اما این عدد نیز توسط منابع دیگری نیز مورد تردید واقع و رد شده است و امار رسمی تعداد تی-۷۲ ، ۷۰۰ عراده درج شده است که این آمار از درجه اعتبار بیشتری برخوردار است.تی-۷۲ های سوریه عمدتا تی-۷۲ های اِی(جالب توجه ترین بخش زرهی سوریه)،ام و ام ۱،اورال می باشد.در این باره در بخش تی-۷۲ در نبرد توضیح بیشتری داده شده است.
اروپا
۲۶-بلاروس
۱۴۶۵ عراده تی-۷۲ بی
۲۷-بلغارستان
به دلیل قطع بودجه ،تنها ۸۰ عراده تی-۷۲ اس در خدمت و مابقی که حدود ۳۵۰ عراده می باشد در انبار ذخیره می باشد.
۲۸-جمهوری چک
در سال ۱۹۹۳ ،۵۴۳ عاده تی-۷۲ در سرویس بودند که در حال حاضر تنها ۱۷۹ عراده در سرویس می باشند.
۲۹-لهستان
۵۸۰ عراده تی-۷۲ ام ۱ و ام ۱ دی تا سال ۲۰۰۹ و ۱۳۵ عراده تی-۷۲ ام ۱ زد و ۹۸ عراده پی تی ۹۱
۳۰-روسیه
۸۰۰ عراده تی-۷۲ بی اِی مجهز به زره واکنشی،۳۰۰ عراده تی-۷۲ بی ام با زره واکنشی،۳۰۰۰ عراده تی-۷۲ بی مجهز به زره واکنشی،۱۰۰۰ عراده تی-۷۲ بهینه سازی شده به بی ام با زره واکنشی کنتاکت-۵ به علاوه حدود ۴۰۰۰ عراده تی-۷۲ ذخیره دیگر.
۳۱-مجارستان
حدود ۱۹۵ عراده تی- ۷۲ ام/ام ۱ در سال ۲۰۰۹ و ۱۱۳ عراده دیگر ذخیره
۳۲-مقدونیه
۳۱ عراده تی-۷۲ اِی از اوکراین.
۵-تی-۷۲ در نبرد
در دوره جماهیر شوروی،تی-۷۲ به عنوان بخش عمده ای از نیروی زرهی شوروی و متحدانش را تشکیل می داد،اما با این که تی-۷۲ صفوف زرهی را پر کرده بود اما در یک اقدام جالب توجه در جنگ افغانستان بیشتر شاهد استفاده از تانک های تی-۵۵ و تی-۶۲ بوده ایم ،بعد از فروپاشی شوروی یک ذخیره عظیم از تی-۷۲ به دیگر کشورها ارث رسید از این میان روسیه بزرگرترین وارث تی-۷۲ بوده است.تی-۷۲ های روسیه هم کماکان نیاز به یک بهینه سازی جدی در حد تی-۹۰ را دارند هرچند که از این میان تعدادی نیز به این سطوج استاندارد رسیده است اما تجربه های جنگ چچن و گرجستان برای روسیه بسیار گران تمام شد.اگر تی-۸۰ با جنگ چچن به شهرت جهانی رسید تی-۷۲ با جنگ خلیج فارس شهرت جهانی پیدا کرد البته از نظر انهدام.
به جز روسیه تی-۷۲ در کشورهای استفاده کننده که همگی از نسخه های صادراتی استفاده می کردند تجربه با طعم شکست و نابودی بوده است.تجربه و حضور تی-۷۲ در نبرد ها را بر حسب قاره و برای خاورمیانه جدا در نظر گرفته شده است.
در آفریقا
در طی جنگ داخلی سیرالئون تی-۷۲ های اس ظاهرا به صورت خصوصی مورد استفاده قرار گرفت هم چنین در درگیری های داخلی روآندا در سال ۱۹۹۴ و درگیری های در سودان جنوبی و درگیری های سال ۲۰۱۳ نیز مورد استفاده قرار گرفته است.به طور کلی در آفریقا به ویژه مرکز به دلیل نوع جنگ و خصوصیات آن بیشتر شاهد استفاده از تانک و زرهی نبوده ایم.
در اورپا
در جنگ های اروپا در بین سال های ۱۹۹۱ و ۲۰۰۱ شاهد حضور گسترده تی-۷۲ ها بوده ایم .جنگ صربستانی ها و جنگ یوگسلاوی جنگ استقلال کرواتی ها جنگ های کوزو و درگیری های مقدونیه حضور داشته است.
در آسیا
تی-۷۲ های هندی در جنگ صلح و درگیری ها طولانی مدت داخلی سریلانکا حضور موثر داشته است و بیشتر در حمایت از نیروهای پیاده ظاهر شده اند،در درگیری های ارمنستان و آذربایجان در سالهای ۱۹۴۴ شاهد حضور تی-۷۲ بوده ایم همچنان در درگیری های اوستیای جنوبی و درگیر علیه شورشی های اسلامگرای آبخاز تی-۷۲ از سوی گرجستان مورد استفاده قرار گرفت.در جنگ چچن نیز تی-۷۲ ها از سوی نیروهای روسی علیه چچنی ها و تسخیر گروزنی تی-۷۲ در کنار تی-۸۰ حضور موثری داشته اند اما نه با اندازه تی-۸۰٫در تاجیکستان نیز برای سرکوب مخالفان نیز شاهد حضور تی-۷۲ بوده ایم.
و اما خاورمیانه،جهنم تجهیزات نظامی
در درگیری های سال ۱۹۸۳ و جنگ های داخلی لبنان تی-۷۲ های سوری حضوری فعال در مواجعه با تانک های ام ۶۰ اِی ۱ و تانک های مرکاوا داشتند،در درگیری در شرق Beka یک تیپ از لشکر اول زرهی سوریه با تانک های ام ۶۰ اِی ۱ بدون هیچ تلفاتی وارد درگیری میشوند ،اما ادعای متناقضی در مورد تلفات تانک های اسرائیلی از سوی سوری ها مطرح شد، که بیشتر آن به نارنجک ضد زره ار پی جی و موشک های ضد زره سوری نسبت داده شده است.(تی-۷۲ سوریه در جنگ داخلی سوریه در انتهای همین مطلب)
در جنگ با ایران و عراق ،قبل از ورود تی-۷۲ ،زرهی ایران و عراق نسبتا در یک سطح قرار داشتند اما با استراتژی بد ایرانی ها بیشتر نیروهای زرهی ایران فلج شده بود ونقطه اتکای زرهی ایران به تانک های ام ۶۰ و چیفتن بود،که تی-۷۲ های صادراتی عراقی نیز به خوبی از عهده ام ۶۰ و چیفتن بر آمدند،تی-۷۲ های عراقی به خاطر وجود زره شیب دار از نظر انهدام کار سخت برای نیرو های ایرانی به وجود آورد و توپ تانک ام ۶۰ نیز توان چندانی در نفوذ به زره روبروی تی-۷۲ نداشت.حال آنکه تی-۷۲ بعداز ورود نقش اصلی در زرهی عراق بازی می کرد و این اعتماد به تی-۷۲ باعث شد تا عراقی تانک های شیر بابل را روی تی-۷۲ مونتاژ کنند.به طور کلی طبق اعلام برخی منابع در طی جنگ ایران و عراق چیزی در حدود ۶۰ یا کمی بیشتر تی-۷۲ منهدم شده است.
اما صدام زیادی به تانک های مدل میمون و دانگرید شده خود اعتماد داشت.در جریان حمله به کویت تی-۷۲ جوهره اصلی زرهی صدام را بر عهده داشت در روبرویی با تانک های غربی و نیرو های ائتلاف چون رمه های گوسفند شکار می شدند.همانطور که در بخش های بالایی و بخش مدل های تی-۷۲ شاید متوجه اش شده باشید و در سطح بالایی گفته شد تانک های عراقی همگی نسخه صادراتی و کم کیفیت و بدون تجهیزات جانبی پیشرفته و حتی گلوله های ضد تانک مناسبی در اختیار نداشتند با زرهی قدرتمند و تماما مجهز غربی با پشتیبانی تمام هوایی روبروشدند و فاجعه به تمام معنا تشکیل دادند.
برای مثال تانک های چلنجر ۱ انگلیسی برای روبرویی با تانک های تی-۷۲ به خصوص ام گارد ریاست جمهوری عراق علاوه به زره چابهام اصلی ،زره اضافی چابهام نیز اضافه گشت بود و هم اینکه گلوله های ضد زره با اورانیوم رقیق شده و سیستم ناوبری مخصوص مجهز گشتند اما تی-۷۲ های عراقی حتی زره واکنشی هم نصب نداشتند چه برسد به تجهیزات پیشرفته .علاوه بر آن پشتیبانی کامل هوایی باعث شده بود تا بالگرد های آپاچی (از بهترین بالگردهای ضد تانک دنیا) و هواپیماهای آ-۱۰ تاندربولت تی-۷۲های چون رمه های گوسفند شکار کنند و مابقی که توانسته بودند برای رویارویی آماده شوند کاری از پیش نبرند. البته این مختص به جنگ خلیج فارس نیست و در تهاجم ۲۰۰۳ به عراق دوباره همین کار تکرار شد.
برای مثال تعداد زیادی از فواصل دور توسط تانک های آبرامز و چلنجر و یا موشکهای چون جاولین شکار می شدند یا تعداد تی-۷۲ که در جریان عملیات طوفان صحرا توانسته بودند به تانک های ابرامز نزدیک شوند حتی با توپ خود نتوانستند زره آبرامز را بشکافند.
تی-۷۲ در سوریه؛جنگ داخلی
منابع مختلف تعداد تانک های ارتش سوریه را ۱۵۰۰ عراده میدانند که این عدد توسط منابع دیگر مورد شک وتردید واقع شده است و سوریه را دارای ۷۰۰ عراده تی-۷۲ به شرح زیر می دانند:
۱۵۰ عراده تی-۷۲ اورال
۳۰۰ عراده تی-۷۲ اِی
۲۵۲ عراده تی-۷۲ ام ۱
اما در مورد چرایی تی-۷۲ اِی که با صادرات شوروی هم خوانی نداشت می توان گفت حافظ الاسد یک دستگاه ماگاچ ۵ از اسرائیل به غنیمت گرفت و با اهدای ماگاچ ۵ به شوروی ،شوروی نیز در ازای این خدمت بزرگ ۳۰۰ عراده تی-۷۲ اِی با سوریه صادر نمود.این تانک ها در بازه های زمانی متفاوت مورد ارتقا قرار گرفتند و با مدل هایی چون تی-۷۲ اِی وی و تی-۷۲ Turms-T نیز روبرو هستیم.اما تی-۷۲ در نبرد داخل شهری.
تی-۷۲ ها به طور کلی در نبرد شهری آمیزه ای از موفقیت و شکست بوده است،در حالی تانک ها برای جنگ داخل شهری باید به طور خاص تجهیز شود ،این تانک ها بدون هیچ تجهیز جدی و صرفا با نصب زره واکنشی کنتاکت-۱ وارد نبرد شده اند،هر چند که این اواخر بعضا شاهد تجهیز و ارتقا های عجیب و غریب تانک های سوریه من جمله نصب زره اضافی و زره قفسی و زنجیری و یا گاها حتی نصب پوکه های توپ و کیسه های شن بوده ایم.
ارتقا و بروزرسانی عجیب و غریب تی-۷۲ بدست سوریه
در اوایل نبرد داخلی سوریه تی-۷۲ بدون هیچ تاکتیک خاصی در دسته های سه الی چهار تایی وارد خیابان و شهر ها می شدند و بیشتر در حالت ایستا و با کمترین تحرک به دنبال هدف می گشتند.اما این یک گوشه از نبرد می باشد، گروهک های تروریستی نیز با غارت انبار های ارتش سوریه و دریافت کمک از کشورهای غربی مجهز به انواع موشکها ضد تانک چون تاو ،کورنت ،کانکورس و ضد زره های چون : ار پی جی -۲۹ و آر پی جی -۷ و بازوکا (نسخه آمریکایی آر پی جی -۷) شدند ، و با استفاده از نوع خاص جنگ شهری،بیشتریت تلفات را به زرهی سوریه وارد کردند و میشود گفت که یکی از سخت ترین بخش های جنگ سوریه ،بخش زرهی سوره می باشد.
نبود تاکتیک مشخص ، کمترین ارتقا در سطح حفاظت تانک ها و تجهیزات و هم چنین اشنا نبودن با نوع و محیط نبرد شهری باعث شد تا بیشتر شاهد منهدم شدن تی-۷۲ باشیم به ویژه این که در نبرد شهری به خاطر نوع شرایط آن ،خدمه با خطر بسیار بالایی روبرو هستند.اما بعد از گذری از جنگ داخلی و مشخص شدن جبهه های مخالفین ،باعث شد تا با تاکتیک بهتری نسبت به حضور تانک ها در میادین نبرد باشیم من جمله استفاده از قالب ترکیبی تی-۷۲ و نفربرهای چون بی ام پی ۲ .در حال حاضر تی-۷۲ به منظور پشتیبانی،حملات سریع ،دفاع و … به کار می رود
۶-آینده تی-۷۲
اما در مورد آینده تی-۷۲ نمیشود زیاد حرف خاصی زد چرا که کشورهای مختلف با درآمد کم یا نبود استراتژی خاص روبه تانک های ارزان قیمت چون تی-۷۲ آورده اند و از طرفی دیگر کشورهایی نظیر اوکراین با ارتقا های جدی این تانک های را حداقل برای ۲۰ سال بعد سرپا نگه داشته اند البته برای صادرات.با این اوصاف تی-۷۲ هم چنان بعد از ۴۲ سال از ورود به خدمت باز هم در خدمت خواهد ماند.
ولی تی-۷۲ در روسیه ، دیگر به پایان خط خود رسیده است و باید شاهد آن باشیم که تی-۷۲ در انبارها خاک بخورد و جای خود را به تی-۱۴ آرماتا و نسل جدید زرهی خود بسپارد.
۷-خلاصه مقاله:
تانک تی-۷۲ / ابجکت-۱۷۲
نوع تانک : تانک اصلی میدان نبرد
کشور و شرکت سازنده:شوروی،شرکت اورال واگن زاود
تعداد ساخت:با احتساب ساخت دیگر کشورها در حدود ۳۰۰۰۰ عراده
ابعاد تانک : ۹٫۵۳ متر با توپ و بدون توپ ۶٫۹۵ متر، ۳٫۵۹ متر در ۲٫۲۳ متر.
وزن:۴۱٫۵ تن و در مدل های مختلف تا ۴۶ تن
خدمه تانک:۳ نفر(راننده،فرمانده،توپچی)
موتور:در مدل های مختلف متغیر می باشد.مدل ابتدایی دارای موتور ۷۸۰ اسب بخاری دیزلی وی-۱۲
سرعت:۶۰ کیلومتر در ساعت در جاده و حدود ۴۰ کیلومتر در بیرون از جاده
برد عملیاتی:۴۶۰ کیلومتر و ۷۰۰ کیلومتر با باک اضافه
تسلیحات:
سلاح اصلی:یک توپ ۱۲۵ م م ۲ اِی ام ۴۶ با بهبود توپ در نسخه های مختلف
سلاح ثانویه:یک مسلسل پی کا هم محور با توپ ۷٫۶۲ م م با ۲۵۰۰ گلوله و یک توپ ضد هوایی ان اس وی ۱۲٫۷ م م با ۳۰۰ گلوله
زره:زره اصلی فولادی و در مدل های بعد با ترکیب زره کامپوزیتی به اضافه زره واکنشی در برخی مدل ها
کاربران:کاربران فعال در حدود ۳۰ کشور جهان من جمله کاربران:روسیه،سوریه،ایران،کوبا،عراق و . . .
نویسنده،مترجم و گردآوری:
علی گوهر صمیمی
منبع: اوج آرمی
-
۱
- ۴۱۷۸ بار مطالعه شده است
