تحلیل و بررسی جنگنده میگ-۲۱

گردآوری :علی گوهر صمیمی

بیش از ۵۰ سال پیش بود که میگ-۲۱ برای اولین بار آسمان را شکافت و بعد از آن یکی یکی قاره هارا زیر بال های خود گذراند و رکوردهایی چون بیشترین تعداد ساخت جنگنده را پس از جنگ جهانی دوم از آن خود کرد و در عرصه هواپیماهای نظامی تاثیر گذار بوده است.

با این که این اردک زشت نسل دومی بود و با اقتدار تمام با هم نسلی های خود جنگید،اما در کارنامه خود جدال با جنگنده ای نسل سوم و چهارم را نیز تجربه کرد و کارنامه درخشانی از خود برجا گذاشت.ویژگی هایی چون سرعت بالا و چالاکی و کوچکی ،خوش دست بودن و … باعث شد تا به محبوبیت خاصی در بیشتر کشورهای جهان دست یابد.

۱-توسعه

توسعه این نیز بر اساس جنگ سرد میان شوروی و آمریکا و تجارب جنگی شوروی در جنگ کره(در سالهای ۱۹۵۰ تا ۵۳) و نیاز مبرم و شدید شوروی به جنگنده رهگیر شکاری مافوق صوت جدید بود.

آمریکا در پاسخ به تجربیات خود در این جنگ جنگنده اف۱۰۴ را وارد نیروهای خود کرد،شوروی ها که برنامه های نظامی آمریکا را دنبال می کردند با برخود با اف۱۰۴ ،به ضعف ناوگان هوایی خود در مقابل ناوگان هوایی آمریکا پی برد.

طراحی این جنگنده توسط شرکت میکویان گروویچ یا به اختصار میگ در چندین مرحله پژوهشی صورت گرفت.

در وهله اول شرکت میگ ابتدا طرح ye-1 را دنبال کرد که از یک موتور توربوجت ای ام ۵ و بال دلتا شکل بهره می برد که به دلیل موتور کم توان و وجود ضعف در طراحی آن ،این طرح کنار گذاشته شد و شرکت میگ طرحی با نام ye-2 را در پیش گرفت،در این طرح شرکت میگ از طرح میگ-۱۹ استفاده کرد و برخلاف طرح قبلی از بال پس گرا و یک موتر توربوجت ای ام ۹ در این طرح استفاده کرد. شرکت میگ نیز طرحی دیگر با نام وای ایی ۴ در دستور کار قرار گرفت که بدنه ای شبیه  ye-2 ولی بالی دلتا داشت . در سال ۱۹۵۵ ye-2 با بال پس گرایی مشابه میگ۱۹  اولین پرواز خود را انجام داد و به سرعت ۱٫۸ ماخ نیز رسید ولی این سرعت از نظر میگ کم بود.اولین ye-4 نیز چند ماه بعد اولین پرواز  خود را انجام داد و با یک شوک  واقعی به تیم طراحی تنها به سرعت ۱٫۲ ماخ رسید .هیچ تفاوتی بین این دو طرح نبود غیر بال . انتخاب بال دلتا برای ye-4 از این رو بود که تجزیه و تحلیل نشان داده بود باعث افزایش سرعت می شود ولی در عمل این مسئله درست در نیامده بود،شرکت میگ نیز به سرعت دست به طراحی جدید بال دلتا و افزودن تیرکهایی روی بال زد و در کنار آن موتور قدرتمند توربوجت ای ام ۱۱ نیز ساخته شد و روی این جنگنده نصب شد تا ye-5 در سال ۱۹۵۶ اولین پرواز خود را انجام دهد و حاصل توسعه آن جنگنده میگ ۲۱ بود،اما طرح ye-2 نیز قرار بود به ساخت جنگنده جدید میگ ۲۳ بیانجامد که طرح لغو شد هر دو طرح در همان سال توسط هواپیماهای جاسوسی آمریکا شناسایی شد و غربیها نیز از طرح جنگنده جدید مطلع گشتند.

قبل از این که طرح ye-5 به طور کامل به ساخت و تولید انبوه میگ -۲۱ بیانجامد،شوروی ها روی این جنگنده یک سری آزمایشهایی اجرا کردند ،اولین نمونه آزمایشی توانست به بیش از دو ماخ سرعت دست یابد اما به دلیل بروز ضعف در طراحی هدیرولیک و درست عمل نکردن آن این نمونه آزمایشی حین فرود از دست رفت و خلبان خود را به کشتن داد،بعد از این موتور هنوز به طور کامل ساخته نشده بود و فقط در حد آزمایش بود،بعد از حل تمام مشکلات اولین سری از میگ های ۲۱ وارد تولید انبوه شدند.

۲-بررسی

طرح این جنگنده ساده و مبتنی بر یک بدنه کشیده شده با ورودی هوا در نوک، و بال دلتاشکل در وسط بدنه و سکان عمودی است.موتور در بدنه هواپیما قرار داشت و و خلبان در مدلهای اولیه از یک کابین یک دست با دید عالی بهره می برد که این دید عالی درنسخه های بعدی بنا دلایلی چون افزایش حجم سوخت موتور و اضافه کردن سیستم از بین رفت.

میگ ۲۱دارای  سه ارابه فرود  بود که ارابه  های فرود عقبی زیر بال جمع می شد  و  ارابه فرود جلوی در زیر دماغه و همگی تک چرخ بودند. در دماغه مخروطه رادار قرار داشت که هوا از کنار ان وارد موتور میشد و در بالا دماغه  لوله سرعت سنج قرار داشت اگرچه در نسخه های اولیه این لوله در زیر دماغه قرار داشت.

بدنه نیز بیشتر از الومینیوم  ساخته شده بود ولی ترکیبات  دیگری چون فولاد، منیزیوم  نیز در ان وجود داشت.

مخروطی درون دماغه جنگنده که محل قرار گیری رادار  بود متحرک بود و بسته به سرعت هواپیما به صورت خودکار عقب و جلو میشد تا هوای ورودی به داخل موتور را تنظیم کند.برای تنظیم ورود هوا به مخروطه در دماغه به عقب و جلو می امد و برای  تنظیم ورود هوا به درون موتور در سرعت بیش از  سرعت ۱٫۹ ماخ مخروطه کاملا جلو می امد در بین سرعت ۱٫۵ تا ۱٫۹ ماخ در کمی عقب تر   و در زیر ۱٫۵ ماخ  در عقبترین حالت خود بود .

موتور

موتور این جنگنده در ابتدا توربوجت تومانسکی ار-۱۱ -۳۰۰ اف  با توان ۸۵۵۵ پاوند   بدون پس سوز و ۱۲۶۵۵ پاوند با پس سوز  بهره می برد که با در نظر گرفتن وزن کم این مدل رانش به وزن ۰٫۸۰ را برای ان فراهم می کرد. موتور ار۱۱ در زمان خود یکی از بهترین موتورهای توربوجت  جهان بود و قدرت بسیار  داشت. دارای یک استارت الکترونیکی  و سامانه اتش خاموش کن خودکار با دمیدن  گاز منوکسید کربن به داخل  مخازن سوخت داشت ،ام با تغییراتی در مدلهای بعدی رخ داد موتور جنگنده نیز ارتقا یافت و تغییر کرد. این جنگنده دارای ده   مخزن سوخت داخلی می باشد که در مجموع توان حمل ۲۲۸۰ لیتر سوخت را دارد،جدا از مخزن داخلی در زیر بدنه دارای  یک جایگاه  مرکزی برای حمل یک مخزن سوخت ۴۹۰ لیتری می باشد.این نسبت در مدلهای بعدی و ارتقا یافته متفاوت است.

جنگ افزار

این جنگنده در نسل اول خود و در ابتدا(میگ۲۱ اف) بر روی هر بال تنها یک جایگاه حمل سلاح داشت و از توان حمل تا دو موشک فروسرخ  کا  ۱۳ و یا دو بمب ۱۰۰/۲۵۰ و یا ۵۰۰  کیلوگرمی و  یا تا دو راکت انداز ۸ و یا ۱۶ لول ۵۷ م م را برخوردار بود. از این رو توانایی حمل حداکثر ۲۰۰۰ کیلوگرم مهمات هوا به هوا یا هوا به زمین روی دو یا چهار جایگاه زیر بال. مدلهای اولیه دو موشک ویمپل زیر بال حمل می‌کرد. مدلهای بعدی دارای دو موشک ویمپل و دو محفظه سوخت اضافه و یا ترکیبی از چهار موشک ویمپل هدایت شونده توسط رادار یا امواج فروسرخ را داشت،

تا شش موشک مونلیا (آر-۶۰) نیز روی پیلونهای چندگانه قابل حمل بود. اکثر مدلها یک محفظه اضافی سوخت در جایگاه مرکزی زیر هواپیما حمل می‌کردند. با وجود  تجهیز به بمب و راکت هیچ سامانه برای هدفگیری  انها نداشت و تنها خلبان به صورت شیرجه ۳۰ و یا ۴۵ درجه  و هم راستا  قرار داده خود با هدف دست به اتش  میزد.

توپ یا مسلسل اصلی این جنگنده توپ ۳۰ م م  با ۳۰ گلوله بود که در نسل دوم این جنگنده (مدل P، PF، PFM و SPS)توپ به دلیل تفکر توسعه گسترده موشک های نزدیک برد هوا به هوا حذف شد که این ایده بعدها رد شد و توپ دوباره به جای خود یعنی دماغه برگشت.

رادار

به دلیل شکل و نوع طراحی هواپیما و قرار گرفتن در مخروطی ورودی هوا در نوک عملکرد رادار به شدت محدود بود.رادار در نسل های اولیه فقط برای مسیر یابی استفاده میشد ،اما در نسل های بعدی رادار گسترش یافت و برای کارهای دیگر استفاده شد.

۳-چهار نسل میگ ۲۱

 

 

نسل اول

 

نسل نخست «فیش بد» دارای سکان عمودی بزرگ تر، کاناپی جدیدتر، توپ قوی تر، قطب نمای الکترونیک، خلبان خودکار، سیسم IFF یا تشخیص دوست از دشمن و رادیوی چند کاناله بود.

هم چنین این مدل از میگ های ۲۱ که با حرف F شناسایی می شوند، می توانستند دو موشک AA-2  معروف به Atol را زیر بال های خود حمل نمایند. به زودی، این مدل از «فیش بد» به کشورهای عضو پیمان ورشو تحول شد.

به دلیل نبود مدل آموزشی این هواپیما، نیروی هوایی برخی از کشورها مانند آلمان شرقی، مجبور به آموزش خلبانان خود با همان مدل تک سرنشینه بودند. همین دلیل، موجب تولید MIG-21U شد که مدل آموزشی دو سرنشینه بود و از سوی ناتو به «مونگول» معروف شد.

تعدادی از «فیش بد»ها به کشورهایی چون چین و چکسلواکی نیز صادر شدند که هر دوی این کشورها، با دریافت اجازه تولید این هواپیما، به مونتاز «فیش بد» مشغول شده و تعداد فراوانی از این هواپیما را تولید و وارد خدمت نیروی هوایی خود نمودند. کشورهای عراق، سریلانکا، زیمبابوه، تانزانیا و آلبانی از دریافت کنندگان بعدی این مدل «فیش بد» بوند.

خلبان شوروی واقعا میگ ۲۱اف را دوست داشتند ، جنگنده بسیاری سریع  با چالاکی بالا که میدان دید  خوبی داشت  حتی بهتر از نسخه های بعدی که دید کمتر و وزن افزایش یافت. ولی سوختش کم بود و تنها با یک مخزن  خارجی و دو موشک ۹۰ دقیق  در اسمان میتوانست   انهم بدون استفاده از پس سوز پرواز کند(استفاده از پس سوز مصرف را بالا می برد برد کمتر میشد) از این رو یک شکاری نقطه ای بود و برد لازم برای گشت هوایی را نداشت. تعداد کمی از این نمونه ساخته شد

ولی اولین نسخه پر تولید در سال ۱۹۶۰ وارد خط تولید شد که میگ۲۱ اف-۱۳ نام داشت که شامل برخی اصلاح شده  می شد.

میگ۲۱ اف۱۳ تنها دارای  یک توپ ۳۰ م م  با ۳۰ گلوله بود و یکی از توپ ها حذف شد و دارای  جایگاه   اصلاح شده پرتاب موشک کا  ۱۳ بود ولی همچنان زیر هر  بال یک جایگاه خارجی داشت. دارای  رادار مسافت یاب اصلاح شده  SRD-5M  و سایت اتش اصلاح  شده ASP-5ND بود . از یک موتور اصلاح شده ار ۱۱اف۲-۳۰۰ بهره می برد . میگ۲۱ اف۱۳ در چک اسلاواکی  با نام اس ۱۰۶ و در چین با نام اف۷ تولید شد. ناتو به این نمونه لقب فیشبد سی داد.

نسل دوم

میگ۲۱ پی فیشبد دی  نسخه جدید برای پرواز در شب و روز بود. مشکل این بود که میگ ۲۱ اف۱۳ یک جنگنده روز پرواز بود و رادار ان نیز توان مسافت یابی برای هدفگیر توپ ۳۰ م م را داشت از این رو در شب توان  پرواز را نداشت .نیروی دفاع هوایی شوروی که فرمانده ای  جدایی از نیروی هوایی داشت  و مسئول نگهداری سامانه های پدافندی  سام را داشت و در کنار ان شکاری های همه گونه شرایط هوا در کنار شکاری رهگیری ها پیچیده ای چون یاک ۲۸ نیاز به یک شکاری رهگیر شب پرواز ارزانتر داشت .

از این رو به در خواست  این نیرو در سال ۱۹۵۷ یک پیش نمونه میگ۲۱ اف را به یک رادار در دماغه  مجهز کردند.از این رو در سال ۱۹۶۲ نسخه جدید میگ۲۱ پی یا نسخه رهگیر ۲۴ ساعت میگ۲۱ برای نیروی دفاع هوایی شوروی وارد خدمت شد.این نسخه دارای  یک رادار سافپیر ۲۱ (ار پی ۲۱)با فناوری لامپ خلا بود که بین ۱۲ تا ۲۰ کیلومتر برد داشت . این نسخه تنها مسلح به دو موشک کا ۱۳  بود و فاقد توپ ۳۰ م م در زیر بدنه بود.دارای  دو راکت کمکی برای  برخواست سریعتر  از باندهای کوتاه تر بود و دارای  یک سامانه ناوبیر خودکار با توان نشان دادن پایگاه هوایی خود بود . از سامانه ارتباطی وزدوخ۱ برای ارتباط با  فرمانده ای راداری زمینی  برای نشان داده موقعیت جنگنده دشمن از زمین بهره می برد

برد کم میگ۲۱ پی باعث ساخته نشده دوربرد تر با نام میگ ۲۱ پی اف شد که دارای  دو مخزن سوخت بیشتر در پشت سر کابین  بود که ظرفیت سوخت داخلی را به ۲۷۵۰ لیتر رساند که بیشتر از ۲۴۷۰ لیتر در میگ ۲۱ اف۱۳ بود.موتور ار ۱۱-اف۲-۳۰۰ این نمونه توان ایجاد قدرت ۸۷۱۰ پاوند بدون پس سوز  و ۱۳۴۹۰ پاوند با پس سوز موتور بود. نسخه ای  با موتور بهبود یافته ار۱۱-اف۲ اس -۳۰۰ با نام میگ۲۱ پی اف اس  به صورت محدود ساخته شد ولی میگ در سال ۱۹۶۴ دست به ساخت نسخه با نام میگ ۲۱ پی اف ام فیشبد اف  زدند که دارای  رادار قویتر با نام ار پی ۲۱ ام با برد حدود ۱۵ تا ۲۰  کیلومتر بود  و می توانست  نسخه هدایت رادار نیم فعال موشک کا   ۱۳ ار را حمل کند. موشک فروسرخ  ار ۱۳ ام دارای نسخه  هدایت  رادار نیم فعالی با برد ۱۵  کیلومتر  بود که همان طور که اشاره شده کا  ۱۳ ار نامیده  میشد. همچنین  میگ متوجه شد تصمیم به حذف   توپ  اشتباه  بوده و دست به نصب توپ ۲۳ م م دو لول با ۲۰۰ گلوله در زیر بدنه زد که دارای  سرعت اتش ۳۶۰۰ گلوله بر دقیقه بوده است.این نمونه دارای هشدار  دهنده رادار پیشرفته تر Sirena-3M و سامانه شناسایی دوست از دشمن اس ار او-۲ ام بود.

همچنین میگ۲۱ پی اف ام   اولین نسل میگ۲۱ مجهز به صندلی پرتاب شونده صفر صفر بود . شوروی برای صادرات میگ۲۱ پی دست به ساخته نسخه با نام میگ۲۱ پی اف وی زد که به ویتنام شمالی صادر کرد.هند  میگ۲۱ پی اف ام را نیز در داخل تولید کرد.

نسل سوم

در اوائل  دهه ۱۹۶۰  نیروی هوایی شوروی به یک جنگنده تاکتیکی شناسایی  نیاز داشت . میگ به سرعت دست  به ساخت نسخه جدید با توان حمل انواع مختلف  غلاف های شناسایی در زیر بدنه در جایگاه مرگزی زد. حمل غلاف در زیر بدنه به معنی عدم توان حمل مخزن سوخت خارجی بود از این رو میگ در زیر هر  بال یک جایگاه  خارجی دیگر نصب کرد تا تعداد جایگاهای خارجی  از سه به پنج  برسد . در بیرونی ترین جایگاه زیر هر بال توان حمل یک مخزن سوخت ۴۹۰ لیتری  را داشت اگرچه سلاح نیز می توانست حمل کند .نسخه جدید در سال ۱۹۶۵ وارد خط   تولید شد که میگ ۲۱ ار فیشبد اچ نامیده شد. این نمونه  دارای  ستون فقراتی برامده تر بود که هم سطح کابین خلبان بود که محل قرار گیری  سوخت بیشتر بود و میزان سوخت را به ۲۸۰۰ لیتر رسانده بود. همچنین دارای  همان موتور و صندلی پرتاب شونده میگ ۲۱ پی اف ام  بود .این نمونه می توانست  به صورت غلاف تجهیزات  بسیاری  حمل کند که میتوان به :

غلاف دی: غلاف شناسایی روزانه  شامل  هفت دوربین برای تصویر بردار از جلو دو طرف و زیر هواپیما است. همچنین این غلاف دارای  تجهیزات جمع اوری علائم  راداری دشمن   را داشت

غلاف ان:غلاف شناسایی  شبانه که گفته شده دارای  فیلم ثبت تصاویر به صورت مادون قرمز بود

غلاف ار: نسخه ای برای جمع  اوری علائم رادار دشمن  که دارای  یک دوربین رو به جلو نیز بود. همچنین نسخه های  از این غلاف توان تصویربردار رادار از زمین  را نیز داشت

این نمونه توان حمل بمب و راکت و موشک کا  ۱۳ را نیز داشت  و مانند نسخه رزمی بود .یک نسخه با نام میگ۲۱ ار اف برای مصر ساخته شد که توان تصویر برداری  پانورماتیک داشت. میگ۲۱ ار در ارتش شوروی با ورود میگ۲۵ ار به سرعت از چشم افتاد .

میگ۲۱ اس نسخه بعدی بر اساس بدنه میگ۲۱ ار است که به عنوان  یک رهگیر مجهز به رادار ار پی ۲۲  ساخته شد   که بردش به ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر می رسد . این نمونه نیز دارای  پنج مقر تسلیحاتی بود و می توانست  نسخه هدایت فروسرخ  و یا  رادار  نیم فعال موشک کا  ۱۳ را حمل کند. این نمونه دارای  سامانه کنترل  از زمینی لازور- ام است که بتوان  اهدافی  را که توسط  رادار زمینی  مشخص شده را ، در اسمان پیدا کند . این نمونه تنها در شوروی خدمت کرد

در سال ۱۹۶۸ نسخه صادراتی میگ۲۱ اس با نام میگ۲۱ ام ساخته شد که دارای  رادار ضعیفتر  ار پی ۲۱ ام بود و از پنج مقر تسلیحاتی بهره می برد و همچنان دارای  توپ دو لول ۲۳ م م با ۲۰۰ گلوله بود.این نسخه در سال ۱۹۷۳ وارد خدمت کشور های دیگر شد

با افزایش وزن  میگ۲۱  و افزایش میزان  سوخت و توان حمل تسلیحات  بیشتر  نیاز به افزایش قدرت موتور بود. این کار با تعویض  موتور انجامید . موتور جدید تومانسکی ار۱۳ -۳۰۰ بود که قدرت ان به صورت چشم گیری بیشتر از ار ۱۱ بود . این موتور با بدون پس  سوز ۸۹۷۵ پاوند و با پس سوز ۱۴۳۱۰ پاوند  قدرت داشت . با نصب موتور جدید بر روی بدنه میگ۲۱ اس نسخه جدید میگ۲۱ اس ام ساخته شد که دارای توپ   ۲۳ م م ارتقا یافته نیز بود.

میگ۲۱ اس ام که در سال ۱۹۷۴ وارد خدمت شد و و نسخه صادراتی ان میگ۲۱ ام اف بود که دارای رادار قویتر ار پی ۲۲ بود  . این نسخه در هند با نام میگ۲۱ ام  تولید شد و نظر  مشتریان بسیار  محبوب بود

مهندسین میگ برای  افزایش بیشتر برد میگ ۲۱ دست به افزایش سوخت در پشت جنگنده زدند  . در میگ۲۱ ار این کار انجام شد که باعث هم سطحی پشت بدنه با کابین شد ولی با افزایش میزان سوخت داخلی به ۲۹۵۰ لیتر پشت بدنه حتی از سطح کابین نیز بالاتر رفت و نسخه جدید  که میگ۲۱ اس ام تی نام گرفت به گوژ پشت نیز مشهور  شد به تولید رسید

یگ۲۱ اس ام تی دارای  موتور جدید ار ۱۳ مشابه میگ۲۱ اس ام بود   ولی این برامدگی  پشت کابین نتنها دید رو به عقب را حتی با پیرسکوپ  دید به عقب که از نسخه میگ۲۱ ار به  بعد وجود داشت(نسخه های اس و نسخه های برگرفته شده از ان) بلکه روی کارایی  ان نیز  تاثیر منفی گذاشت. تعداد محدودی اس ام تی ساخته شد و حتی ۱۵ فروند نسخه صادراتی با نام میگ۲۱ ام تی از این مدل ساخته شد که البته صادر هم نشد

میگ در اوائل دهه ۱۹۷۰ تصمیم به نصب موتور قویتر   بر روی میگ۲۱ گرفت. این موتور قویتر موتور تومانسکی ار ۲۵ بود که در حالت خشک ۹۰۴۰ پاوند و در حالت پس  سوز ۱۵۶۵۰ پاوند قدرت فراهم می کرد و حتی برای سه دقیقه  میتوانست  به  قدرت ۲۱۳۵۵ پاوند نیز با پس سوز دست پیدا کند. این کار برای انجام عملیات  درگیری  هوایی در ارتفاع پایین بود در حالی که میگ ۲۱ برای  درگیر در ارتفاع متوسط به بالا طراحی شده بود.

این موتور زمانی روی میگ نصب شد دیگر میگ۲۱ جنگنده پیشرفته  ساخت شوروی نبود و شوروی در حال خرید جتهای چون میگ۲۳ و ۲۵ و سوخوی۱۵ بود از این تصمیم گرفته شد تا  موتور جدید روی تمامی نسل سوم میگ۲۱ نصب شود ولی با وجود اینکه شوروی خود دیگر میگ۲۱ را نمی خرید ولی این جت ارزان وساده و کاراهمچنان مشتری بسیار  داشت  و از این  رو با نصب موتور جدید مدل میگ۲۱ بیز(BIS) تولید شد که به سرعت تبدیل  به پر طرفدار ترین نسخه میگ۲۱ شد.

نسل چهارم

میگ۲۱ بیز شبیه میگ۲۱ اس ان  تی بود ولی دیگر از مخزن سوخت برامده  پشت سر ان خبری نبود و میزان سوخت به ۲۸۸۰لیتر کاهش یافته بود. بدنه دوباره طرحی شده بود و از الیاژ  جدید تولید  بود از این رو سبکتر بود و مخازن سوخت در داخل بدنه ظرفیت  بیشتری داشتند از این رو  بردش چنان کمتر از اس ام تی نبود   از نسخه بهبود یافته  ار پی ۲۲ بهره می برد  که توان کسب هدف در ارتفاع  پایین را نیز داشت و همچنین دارای  سامانه ناوبری ارتقا یافته بود.در کنار موشک کا  ۱۳ توان حمل و شلیک موشک کوچکتر ولی کاراتر  ار ۶۰ را نیز داشت . موشک ار ۶۰ اگرچه یک سوم ار ۱۳ کلاهک داشت ولی دارای توان جستجوی  ۳۰ تا ۳۵ درجه بسیار  کاراتر از ار ۱۳ با توان جستجوی  از ۱۵ درجه بود. ار۶۰ سریعتر هدف را کسب میکرد  و دقت بالای  داشت. این نسخه می توانست در جایگاه اول تا دو موشک ار ۶۰ و و در جایگاه دوم یک موشک و در مجموع شش موشک ار ۶۰ حمل کند. این نسخه  که در هند نیز تولید شد فیشبد ال نام داشت و اخرین نسخه  تولیدی میگ۲۱ بود.

در مجموع  ۱۱۴۹۶ فروند میگ۲۱ بین سال های ۱۹۵۹ تا ۱۹۸۵  تولید شد که از این میان ۱۰۶۴۵ فروند در شوروی و ۶۵۷ فروند در هند و ۱۹۴ فروند در چک اسلاواکی تولید شد. چین نسخه خود را با نام اف۷ را در داخل چین تولید کرد که داستان جدایی دارد.

همچنین بسیاری از کشورها دست به ارتقا بزرگ و کوچک میگ ۲۱ داده اند ولی دو نمونه بارز ان عبارتند از:ارتقای شرکت لاهاواسرائیل و کشور رومانیاست.

ارتقای کشور رومانی توسط شرکت البیت اسرائیل صورت گرفته و شامل ارتقاهای زیادی چون: قابلیت حمل موشک های  ار۷۳،پیتون ۳  و ۴ اسرائیلی،استفده از کلاه پرواز ساخت  اسرائیل  با توان نمایش اطلاعات پرواز و نشان دهنده جنگ افزار بر روی شیشه کلاه و لیزری جهت سمت یابی موشک  ار۷۳ روسی  مشابه نسخه نصب  شده بر روی کلاهک خلبان میگ۲۹ ،دیتا بیس MIL-STD-1553B، کامپیوتر  کنترل اتش دیجیتال  ساخت البین سیستم اسرائیل ،شناسایی  دوست از دشمن و و رادیو  دوربرد،هشدار دهنده راداری ، توان حمل غلاف  هدفگیری لیزری  برای حمل و پرتاب بمب های هدایت لیزری  گریفین  اسرائیلی.نسخه لنسر سی نسخه شکاری این هواپیما  دارای  رادار اسرائیلی ائی ال ۲۰۳۲ است که دارای  برد کشف  ۸۰ و برد قفل  ۵۰کیلومتر و توان درگیر با دو هدف در یک  زمان است.

MiG-21 2000، نسل نامشخص میگ ۲۱

شرکت لاهاو که یک شرکت اسرائیلی فعال در زمینه تعمیر و نگهداری هواپیماست، با بهبود و تعویض بسیاری از تجهیزات میگ ۲۱ فیشبد، این رهگیر کوچک را به یک جنگنده عالی برای حملات زمینی و همچنین یک رهگیر به مراتب قدرتمندتر از نمونه اصلی فیشبد تبدیل کرده است. این شرکت با نصب ایونیک غربی بر روی این هواپیما، ویژگی های این هواپیما را به میزان زیادی بهینه سازی نموده است. کاناپی یک پارچه، سیستم دست روی استیک یا HOTAS که بدون جدا شدن دست خلبان از استیک هدایت، می تواند سیستم های اساسی را کنترل کند، HUD یا سیستم نمایشگر اطلاعات پرواز در جلوی دید خلبان از موارد جدیدی هستند که بر روی میگ ۲۱ نسل جدید نصب شده است. جالب است بدانید که این هواپیما به سیستم DASH نیز مجهز شده است. سیستم DASH یا Display And Sight Helmet شامل یک کلاه و تعدادی سنسورهای جانبی است که خلبان با بر سر نهادن این کلاه، می تواند تنها با نگاه کردن به هدف، روی هدف قفل نماید و دیگر نیازی به چرخاندن دماغه به سمت هدف برای قفل موشک نیست. در این سیستم زاویه چرخش سر خلبان نسبت به محور هواپیما محاسبه شده و با توجه به آن زاویه حرکت هدف نیز معین شده و رادار هواپیما موقعیت هدف را تشخیص می دهد.

۴-مدلهای تولید شده

با توجه به این که بیش از تولید این جنگنده بش از ۳۰ طول کشیده مدلهای تولیدی که در قالب چهار نسل در بالا ویژگی هایشان ذکر شد عبارتند از:

Ye-۲ aceplate

پیش نمونه با بال برگشته

Ye-۴ I-۵۰۰

اولین پیش نمونه با بال دلتا

Ye-۵ Fishbed

نمونه تحقیقاتی با بال دلتا

Ye-۶

۳ هواپیمای پیش تولید شده

MiG-۲۱

سری اول تولید شده

MiG-۲۱F NATO: Fishbed-B

هواپیمای تک سرنشینه روز پرواز. حدود ۴۰ فروند از آن ساخته شد. این هوایما ۲۱۶۰ لیتر سوخت حمل می‌کرد و با موتور آر-۱۱ تجهیز شده بود. دارای دو توپخانه ۳۰ میلیمتری و با توانایی حمل دو بمب ۵۰ تا ۵۰۰ کیلویی.

Ye-۵۰

پیش نمونه با بال برگشته

Ye-۶۶

نمونه تک سرنشین که جهت شکستن رکورد سرعت ساخته شد

Ye-۶۶A

نمونه‌ای که برای شکستن رکورد ارتفاع ساخته شد

Ye-۶۶B

نمونه تقویت شده با راکت که جهت رکورد زمان-ارتفاع زنان طراحی شد

Ye-۷۶

نامی که برای میگ-پی اف به کار می‌رود و برای رکوردهای پروازی زنان به کار می‌رفت

Ye-۱۵۰

نمونه رهگیر، مدل بزرگ شده میگ-۲۱

Ye-۱۵۲ NATO Flipper

یک مدل بزرگ شده با توانایی شکستن چندین رکورد جهانی ساخته شد

MiG-۲۱F-۱۳ NATO Fishbed-C

نمونه تک سرنشین کوتاه برد و روزپرواز. اولین مدل با تولید انبوه بود و با موتور آر-۱۱ تجهیز می‌شد. مسلح به دو موشک ویمپل و یک توپ ۳۰ میلیمتری بود. تایپ ۷۴ نامگذاری نیروی هوایی هند است و مدل تولید شده در چین جی-۷ یا اف-۷ (مخصوص صادرات) نام گرفت که همین مدل به ایران صادر شده‌است.

MiG-۲۱FL

مدل صادراتی میگ-۲۱ پی اف. تحت لیسانس در هند ساخته شد و تایپ ۷۷ نام گرفت.

MiG-۲۱I NATO Analog

جهت طراحی بال تی یو-۱۴۴ مورد آزمایش قرار گرفت. یک مدل حمل و نقل می‌باشد.

MiG-۲۱ SPS

مدل ساخته شده برای آلمان شرقی

MiG-۲۱P NATO Fishbed-D / Fishbed-E
MiG-۲۱P NATO Fishbed-D / Fishbed-E

تک سرنشینه مدل رهگیر و برای پرواز در همه شرایط آب و هوایی با محدودیت

MiG-۲۱PF NATO Fishbed-D / Fishbed-E

مجهز به رادار آر پی ۲۱

MiG-۲۱PF (SPS) NATO Fishbed-E
MiG-۲۱PFM NATO Fishbed-F

تک سرنشینه برای پرواز در همه شرایط آب و هوایی با محدودیت. دارای موتور و رادار ارتقا یافته

MiG-۲۱PFS NATO Fishbed-F

تک سرنشینه برای پرواز در همه شرایط آب و هوایی با محدودیت. دارای موتور و رادار ارتقا یافته

MiG-۲۱ NATO Fishbed-G

مدل آزمایشی برای نشست و برخاست از باند کوتاه

MiG-۲۱R NATO Fishbed-H

مدل تک سرنشینه جهت عملیات شناسایی تاکتیکی از میگ-۲۱ پی اف ام

MiG-۲۱RF NATO Fishbed-J

مدل تک سرنشینه جهت عملیات شناسایی تاکتیکی از میگ-۲۱

MiG-۲۱S NATO Fishbed-J

تک سرنشینه رهگیر مجز به رادار تقویت شده آر پی ۲۲

MiG-۲۱SM

تک سرنشینه رهگیر مجز به موتور تقویت شده R۱۳-۳۰۰

MiG-۲۱PFV

مدل رهگیر با توانایی پرواز در ارتفاع بالا (مدل ام برای نیروی هوایی یوگوسلاوی)

MiG-۲۱M

مدل نیروی هوایی لهستان که با موتور آر-۱۳ تقویت شد. در هند با نام تایپ ۹۶ ساخته شد.

MiG-۲۱MF

مدل صادراتی مجهز به موتور آر-۱۳

MiG-۲۱MF NATO Fishbed-J

مدل تک سرنشینه چند منظوره، مجهز به رادار آر پی-۲۲ و موتور R-۱۳-۳۰۰

MiG-۲۱MF-R

بعد از خروج میگ-۲۱ آر از خدمت در نیروی هوایی بلغارستان در ۱۹۹۵ گروهی از مهندسان میگ-۲۱های ام-اف را با محفظه‌های شناسای میگ-۲۱ آر مجهز کردند.

MiG-۲۱SMT NATO Fishbed-K

مدل تک سرنشینه و چند منظوره. قدرت گرفته با یک موتور تامنسکی آر-۱۳. با افزایش ظرفیت سوخت و توانایی جنگ الکترونیک

MiG-۲۱bis NATO Fishbed-L

مدل تک سرنشینه چند منظوره و حمله زمینی. مدل تولیدی نهایی تا ۱۹۷۷ در روسیه و تا ۱۹۸۷ در هند ساخته می‌شد. این مدل با موتور تامنسکی آر-۲۵-۳۰۰ مجهز و توانایی حمل ۲۸۸۰ لیتر سوخت داشت. موتورهای آن توانایی ایجاد پس سوخت فوق‌العاده تا ۳ دقیقه را داشتند/ این هواپیما می‌تواند در ۱۸ ثانیه از سرعت ۶۰۰ کیلومتر در ساعت به ۱۱۰۰ کیلومتر بر ساعت برسد. سرعت صعود آن ۲۲۵ متر بر ثانیه‌است. در مقایسه با اف-۱۴ که ۱۵۲ متر بر ثانیه می‌تواند صعود داشته باشد.

MiG-۲۱ bis NATO Fishbed-N

مدل تک سرنشینه چند منظوره و حمله زمینی

MiG-۲۱U NATO Mongol-A

مدل دو سرنشینه آموزشی میگ-۲۱-اف-۱۳

MiG-۲۱US NATO Mongol-B

مدل دو سرنشینه آموزشی

MiG-۲۱UT

مدل دو سرنشینه آموزشی

MiG-۲۱UM NATO Mongol-B

مدل دو سرنشینه آموزشی از مدل ام اف

JJ-۷

مدل دو سرنشینه آموزشی جی-۷

FT-۷

نامگذاری مدل صادراتی جی-۷

MiG-۲۱-۹۳ Bison

مدل ارتقا یافته مخصوص صادرات که نیروی هوایی هند اولین مشتری آن بود. مجهز به رادار هوایی فازوترون کوپیو، با توانایی رهگیری همزمان ۸ هدف و درگیری با دو تا از آنها توسط موشک نیمه فعال راداری آر-۲۷. این رادار با اضافه کردن کانالها همچنین توانایی به کاربردن موشکهای راداری فعال هوا به هوا نظیر آر-۷۷ را دارد. تبلیغات روسیه این مدل را هم قدرت با اف-۱۶ ذکر کرده‌است.

MiG-۲۱-۹۷

مدل ارقا یافته میگ-۲۱-۹۳. مجهز به موتور آر-دی-۳۳. روسها مدعی هستند که در یک ارزیابی در فرودگاه رامنسکوی این هواپیما در برابر اف-۱۶ در جنگ نزدیک هوایی با امتیاز ۴ به یک پیروز شده‌است.

MiG-۲۱ Lancer

میگ-۲۱ بیس-دی کرواسی که نسخه ارتقا یافته مدل نیروی هوایی رومانی است که توسط شرکت البیت اسراییل و آئرواستار رومانی انجام شد. لنسر-ای برای حمله زمینی و حمل مهمات با هدف‌گیری دقیق غربی و شرقی همچون آر-۶۰ و آر-۷۳ و همچنین پیتون-۳ را دارد. لنسر-بی مدل آموزشی بود و لنسر سی مدل جنگنده برتری هوایی بود. دارای دو نمایشگر کریستال مایع و سیستم نشانی گیری سوار شده روی کلاه.

MiG-۲۱MFN

مدل ارتقا یافته نیروی هوایی چک (سیستمهای ناوبری و ارتباطی سازگار با ناتو)

MiG-۲۱bisD/UMD

مدل ارتقا یافته در ۲۰۰۳ برای نیروی هوایی کرواسی با اجزایی از لنسر استاندارد. برای یک دوره دهساله مدرن سازی شده‌است اما قرار است تا سال ۲۰۱۱ از سرویس خارج شود. گزارش شده که این مدل توانایی حمل موشکهای ضدکشتی سوئیسی آر بی اس-۱۵اف را دارد.

Mig-۲۱-۲۰۰۰

مدل تک سرنشینه قرن بیست و یکم. که توسط صنایع هوا و فضای اسرائیل ارتقا داده می‌شود. فرآیند ارتقا در سال ۱۹۹۵ آغاز و مدل پیشرفته اولین پرواز خود را در آوریل ۱۹۹۸ با موفقیت انجام داد. تغییرات انجام شده در این هواپیما جهت رویارویی در برابر جنگنده‌های هم‌عصر غربی انجام شده‌است. تغییرات در کابین خلبان شامل قرار دادن یک نمایش سربالا (HUD)، نمایشگرهای و کنترل گرهای اضافی و پیشرفته بود. این تغییرات جهت کاهش شلوغی کابین و بهبود ارتباط خلبان با هواپیما ایجاد شد.

۵-جنگ ها و کارنامه کاری

جنگنده میگ ۲۱ تجارب زیادی در نبرد های هوایی داشته و از شرق تا غرب آسیا و شمال آفریقا شرکت داشته وکارنامه نسبتا خوبی از خود برجای گذشته است.

به طور کلی جنگنده میگ ۲۱ جنگنده خوش دست و چالاک و سبک با قدرت مانور خوب و عالی،پیچیدگی کم و ساده ارزان است که این ویژگی ها باعث شد تا نواقضی مانند برد کم و محدویت رادار کمتر به چشم بیاید،این ویژگی ها باعث شد تا بسیاری از کشورها میگ ۲۱ را به جنگنده نسل سومی ۲۳ ترجیح بدهند وتا کنون نیز در بیشتر کشورهای جهان مورد استفاده قرار بگیرد. بنا نقل منابع میگ۲۱ بیشتر از هر شکاری روسی  پیروزی هوایی داشت و برای روسها در داگ فایت بیشتر از هر شکاری دیگری پیروزی به دست اورد و تنها نقطه عملکرد بد ان زمانی بود که خلبانان خاورمیانه ای  عرب سوری  و مصری از این جنگنده  در برابر اسرائیل و عراق در برابر ایران بهره بردند.

در کل مجموع نبردهای میگ۲۱ به شرح زیر می باشد.

:اولین حضور عملیاتی ان در ویتنام با سرنگونی ۵۶ جنگنده  امریکای شامل ۳۷ اف۴ فانتوم، ۱۵ فروند اف۱۰۵ و ۴ فروند موارد دیگر بود و دست کم ۸۶ فروند میگ۲۱ نیز سرنگون شد . در هند در جنگ سال ۱۹۷۱ میگ ۲۱ هندی توانست چهار اف۱۰۴،دو فروند اف۶ (میگ ۱۹ چینی)،یک فروند اف۸۶ و یک فروند سی ۱۳۰ را سرنگون کند.،در سال ۱۹۹۹ نیز طی درگیری  گارگیل بین هند و پاکستان یک میگ ۲۱ با شلیک دو فروند موشک ار۶۰ یک فروند هواپیمای  گشت دریایی پاکستانی را سرنگون کرد،در خاورمیانه میگ ۲۱ در جنگهای سال ۱۹۶۷ ،۱۹۷۳ و ۱۹۸۲ بر ضد اسرائیل به کار رفت که نتیجه ان سرنگونی چهار تا پنچ جنگنده اسرائیلی  در جنگ سال ۱۹۶۷،بین سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۳ بین ۱۷ تا ۲۰ جنگنده دیگر اسرائیلی  قربانی میگ ۲۱ شدند(برخی منابع ۳۰ تا ۴۰ فروند) ،در جنگ سال ۱۹۷۳ نیز بین ۲۰ تا ۲۵  فروند جنگنده اسرائیلی  به اتش میگ ۲۱ مصر و سوریه و عراقی  از دست رفت(برخی منابع این تعداد را ۳۰ تا ۳۷ فروند اورده اند) و دست کم ۱۲۰ فروند میگ۲۱ نیز از دست رفت ،طی درگیری های  مرزی بین مصر و لیبی  درسال ۱۹۷۷ هر دو از میگ ۲۱ بهره بردند ، در این میان میگ ۲۱ مصری که به موشک  سایندوندر مجهز شده بودند توانستند سه تا ۴ میراژ ۳ لیبی و دو میگ۲۳ ام اس را سرنگون کند و البته یک میگ۲۱ مصری نیز به اتش یک میراژ۵ لیبی از دست رفت . طی جنگ  ایران و عراق میگ ۲۱ ارتش عراق که موفق ترین جنگنده ای ارتش  عراق در رزم هوای بودند موفق به سرنگونی ۴۹ هواگرد ایرانی بیشتر شامل اف۵ و اف۴ و چند فروند بالگرد شدند(بیشتر شکارها اف۵ بود ) و البته حدود ۵۰ فروند میگ۲۱ نیز به اتش اف۴ و اف۱۴ از دست رفت  ،در درگیری های  اوگاندا نبرد بین ارتش سومالی و اتیوپی هر دو طرف میگ۲۱ بهره بردند.سومالی  مدعی سرنگونی چهار میگ ۲۱ ام اف ، ۳ فروند اف۵ ای ،یک بمب افکن کانبرا و یک دی سی ۳ اتیوپی با کمک میگ ۲۱ شد.

۶-رکوردها

انواع مختلفی از میگ-۲۱ توانسته‌اند رکوردهای پروازی را در زمان خود بشکنند. اولین مورد در ۳۱ اکتبر ۱۹۵۹ بود که گئورگی موسولف سرعت جهانی را با رسیدن به سرعت ۱۴۸۴ مایل در ساعت شکست. مدل مورد استفاده Ye-66 بود. همین مدل برای شکستن رکورد سرعت در یک دایره بسته توسط کونستانتین کوکیناکی مورد استفاده قرار گرفت. در ۲۸ آوریل ۱۹۶۱ موسولف رکورد ارتفاع جهانی را توسط Ye-66A با رسیدن به ارتفاع ۱۱۳۸۹۲ فیتی شکست. بعدها مشخص شد که این نمونه در واقع مدل آزمایشی برای مطالعات آئرودینامیکی میک-۲۱پی‌اف بوده است. خلبانان زن زیادی هم با این هواپیما رکورد شکستند. مارینا سولوویوا رکورد دایره بسته ۵۰۰ کیلومتری را با سرعت ۱۲۸۱ میل بر ساعت در ۱۶ سپتامبر ۱۹۶۶ شکست، یوجنیا مارتووا رکورد دایره ۲۰۰۰ کیلومتری را با سرعت ۵۵۹ مایل بر ساعت در ۱۱ اکتبر ۱۹۶۶ و دایره ۱۰۰ کیلومتری را با سرعت ۱۳۲۳ در ۱۹۶۷ شکست. لیدیا زایتسوا رکورد دایره ۱۰۰۰ کیلومتری را با سرعت ۸۰۷ مایل بر ساعت در ۲۸ مارس ۱۹۶۷ شکست. ناتالیا پروخانووا رکورد ارتفاع زنان را با رسیدن به ۷۹۸۴۲ فیت در ۱۹۶۵ شکست. لیدیا زایتسوا هم رکورد ارتفاع حفظ شده را با رسیدن به ۶۲۴۰۲ فیتی در ۱۹۶۵ شکست.

میگ-۲۱ کماکان رکورد بیشترین میزان تولید یک جت نظامی (بیش از یازده‌هزار فروند) را در طول تاریخ در جهان در اختیار خود دارد.

۷-استفاده کنندگان

 

آنگولا ۲۴ فروند فعال.

جمهوری آذربایجان ۵ فروند فعال

بنگلادش ۳۵ فروند اف-۷ و میگ-۲۱

بلغارستان: به علت مشکلات مالی هنوز ناوگان قدیمی خود را حفظ کرده‌است و تعداد کمی را ارتقا داده، ۶ فروند میگ-۲۱ فعال دارد.

چین جی-۷ چینی هنوز پرتعدادترین هواپیما در نیروهای نظامی چین است (بیش از ۴۰۰ فروند جی-۷)

جمهوری کنگو دوازده فروند

کرواسی ۶ فروند

کوبا ۱۲ فروند

مصر ۵۹ فروند

اتیوپی ۱۵ فروند

گینه۳ فروند

هند ۱۵۷ فروند هند برنامه‌اش برای جایگزینی ناوگان میگ-۲۱ خود تا سال ۲۰۱۷ و جایگزینی آن با سوخو-۳۰ و ارتقا میگ-۲۹ اعلام کرده است.

ایران: ۱۷ فروند اف-۷ چینی در خدمتند.

لائوس ۲۵ فروند

مالی ۹ فروند

کره شمالی بالای ۲۰۰ فروند میگ-۲۱ و اف-۷ دارد، ولی تعداد کمی هنوز قابل پرواز هستند.

مغولستان: در ۲۰۰۱ قطعات جایگزین از روسیه خریداری شد.

میانمار ناوگان اف-۷ اش توسط اسراییل نوسازی شد و در ۱۹۹۹ تعداد جدیدی سفارش داد. ۲۴ فروند دارد.

نامیبیا ۶ فروند

پاکستان: پس از تحریم توسط غرب به علت آزمایش‌های هسته ای به چین روی آورده و هنوز تعداد زیادی (۱۴۴) از مدلهای چینی در اختیار دارد.

نیجریه: ناوگانش نوسازی شد و تعداد بیشتری اف-۷ در ۲۰۰۵ از چین خریداری کرد. ۱۲ فروند دارد.

نامیبیا ناوگان میگ-۲۱ اش توسط اسراییل نوسازی شد و در ۲۰۰۲ تعداد بیشتری اف‌تی-۷ان‌جی از چین خریداری کرد

رومانی ۳۶ فروند برنامه جایگزینی با ناوگان جدیدی را پیگیری می‌کند.

سری‌لانکا یک اسکادران اف-۷

سودان ۲۰ فروند

سوریه: ناوگانی بزرگی (۲۱۹ فروند) از میگ-۲۱ داشت که به تدریج در حال جایگزینی با سوخو-۲۷ و میگ-۲۹ است. (منبع سوخو ۲۷ مورد تردید می باشد.)

تانزانیا ۱۱ فروند اف-۷

ترکمنستان ۳ فروند

ویتنام ۱۴۴ فروند

یمن۲۱ فروند

زیمبابوه ۱۵ فروند

 

تالیف و گردآوری:علی گوهر صمیمی

کپی برداری تنها با ذکر منبع و نویسنده مجاز می باشد و حق نشر برای دانشنامه دفاعی و اوج آرمی محفوظ می باشد و کپی برداری در غیر این صورت حرام و قابل پیگیری است.