دوراندل (قاتل باند پرواز)

تاریخچه تکامل بمب:
در سال 1968 کمپانی ماترای فرانسه کار طراحی نوعی بمب نفوذی بالدار را آغاز کرد. در آغاز، این کمپانی و کمپانی دورنیر آلمان پروژه مشترکی را دنبال می کردند که بعدها متوقف شد. در سال 1971 ماترا طرح ریزی و تکامل این بمب نفوذی را از سر گرفت. این بمب شامل یک سیستم ترمز ، مشابه آنهایی که توسط همین کمپانی برای انواع بمبای تأخیری رها شونده در ارتفاع کم ساخته شده اند و همچنین یک موتور راکتی برای شتاب دادن و سرعت مناسب به بمب برای نفوذ در باند می باشد. در فوریه 1973 تصمیم به تکمیل این بمب نفوذی با نام «دوراندال» گرفته شد و پس از طی برنامه های تکامل و آزمایش، از سال 1977 تولید آن به صورت سری آغاز گردید و در حال حاضر توسط نیروی هوایی چندین کشور به خدمت گرفته شده است.

خصوصیات کلی:
این بمب را می توان در ارتفاع بسیار پایین و سرعت زیاد رها کرد زیرا سیستم ترمز احتمال آسیب دیدن هواپیمای حامل بمب را کاهش می دهد. همچنین این بمب دارای انرژی ضربتی(جنبشی) بسیار است که آنرا قادر می سازد در سخت ترین سطوح و بخصوص باندهای پرواز که ممکن است از مواد سختی با ضخامت 40 سانتی متر ساخته شده باشند، نفوذ کند. برای ایجاد چنین انرژی ضربتی زیادی نه تنها می بایست وزن بمب به دلیل مقدار زیاد مواد منفجره لازم برای وارد آوردن بیشترین خسارت ، زیاد باشد بلکه با وجود سیستم ترمز و نقصان (کم شدن) سرعت برای تأمین سلامت هواپیمای حامل، بمب باید دارای سرعت ضربتی زیادی باشد. این نیازهای متقاضی همگی در محصول ماترا یعنی دوراندال فراهم آمده اند. بدین صورت که پس از اینکه از سرعت بمب کاسته و هواپیما به اندازه کافی دور شد، بمب توسط موتور راکتی خود به سرعت شتاب قابل ملاحظه ای گرفته و به باند برخورد می کند.
زاویه برخورد به سطح و شکل مخروط دماغه طوری در نظر گرفته شده که از کمانه کردن احتمالی جلوگیری شود. یک فیوز تأخیری انفجار بمب را تا نفوذ کامل در زیر باند – علی رغم فشار وارده هنگام برخورد و نفوذ – به تأخیر می اندازد. انفجار حاصله نه تنها گودالی بر روی باند ایجاد می نماید بلکه به علت بسته بودن محل انفجار شکافها و ترکهای عمیقی در محدوده وسیع انفجار ایجاد می کند، تهداد زیادی از این بمب ها را می توان از هواپیما پرتاب کرد و رد نتیجه باند را در نقاط مختلف تخریب نمود به طوری که قارد به استفاده هواپیماها برای پرواز نباشد. با این عمل هواپیماهای دشمن در داخل آشیانه های خود به دام می افتند و می توان بعداً برای انهدام آنها اقدام نمود.

 

تشریح جنگ افزار:
بدنه بمب نفوذی دوراندال به شکل استوانه می باشد و دارای بالکهای صلیبی در نزدیکی دم است. دماغه بمب طوری ساخته شده که مقاومت در برابر هوا را به حداقل کاهش می دهد. این بمب در مقرهایی با نقطه اتصال بطول 14 اینچ قابل حمل می باشد. طول بمب 2.5 متر قطر آن 22 سانتی متر و حداکثر وزن آن 204 کیلوگرم است که در لحظه برخورد به 165 کیلوگرم تقلیل می یابد( به علت جدا شدن چترها و مصرف سوخت بوستر). دوراندال مانند یک بمب عادی از هواپیما رها می شود و احتیاجی به انتقال اطلاعات از سوی سکوی شلیک کننده ندارد. سلسله مراحلی که از نظر سرعت، مسیر و مسلح شدن بمب صورت می گیرد با رها شدن بمب از هواپیما آغاز می شود.از دماغه تا دم بمب دوراندال به ترتیب شامل سر جنگی، مکانیزم مسلح سازی و حفاظت، بخش موتور شتاب دهنده و بالاخره قسمت چتر ترمز می باشد.

سر جنگی:
وزن سر جنگی 150 کیلوگرم(در برخی نمونه های اولیه 100 کیلوگرم) است و در پشت دماغه فیوز ضربتی قرار دارد که یک ثانیه پس از برخورد با باند، خرج اصلی را منفجر می سازد. بدنه بمب از فولاد سخت به گونه ای ساخته شده که فشار بسیار زیادی را که موقع برخورد با زمین ایجاد می شود، تحمل کند.شکل دماغه حاصل مطالعات فراوان در زمینه نفوذ اجسام در مواد خیلی سخت با زاویه حدود 30 تا 40 درجه می باشد. خرج منفجره 15 کیلویی از تی ان تی( تری نیترو تولوئن) دارای قدرت تخریبی زیادی است و این قدرت تخریبی، چون انفجار در زیر زمین و در فضای بسته انجام می گیرد به مراتب افزایش می یابد.

 

سایر اجزاء:
دستگاه ترتیب سنج( نمونه ساده این دستگاه در ماشینهای لباس شویی وجود دارد که یک سلسله کارها را به ترتیب انجام می دهد و معمولاً هم نیازی به تجهیزات الکترونیکی ندارد) در وهله ی اول چتر اصلی را باز می کندو پس از باز شدن چتر به طور صحیح، در مر حله بعدی سرجنگی را مسلح کرده و موتور تقویتی را روشن می کند. مراحل ذکر شده در فواصل زمانی تعیین شده از قبل انجام می گیرند و شروع عمل بمب، بلافاصله پس از رها شدن آن است.بخش بوستر از یک حفاظ فولادی استوانه ای حامل سوخت و پایه تشکیل شده است که برای مدت 45 صدم ثانیه کششی برابر 90 کیلو نیوتن ایجاد می کند. چاشنی بوستر توسط دستگاه ترتیب سنج کنترل می شود و شامل یک سیستم ایمنی است که از روشن شدن بی موقع موتور جلوگیری می کند. قسمت چترها مکانیزم رها سازی را در خود جای می دهد که به وسیله سیمهای خارجی کنترل می شود و شامل خارج کننده های چتر و چترهای ترمز است. قسمت انتهایی بمب پارچه ای می باشد و به صورت چتر کوچکی است که عمل خارج کردن چتر اصلی را به عهده دارد.محفظه متصل به بوستر موتور که جایگاه چتر است قبل از روشن شدن موتور از بمب جدا می شود.

نحوه عملکرد:
پس از رها شدن از هواپیما، ابتدا چتر پارچه ای در اثر برخورد با هوا باز شده و چتر اصلی را بیرون کشیده و باز می کند آنگاه از سرعت بمب توسط چتر کاسته می شود که این امر به دو دلیل است، نخست برای حصول اطمینان از دور شدن هواپیما به هنگام مسلح شدن سر جنگی و دوم برای ازدیاد زاویه فرود بمب روی باند. سپس موتور بمب به مدت 45 صدم ثانیه روشن شده و شتاب ناگهانی زیادی به بمب می دهد به طوری که سرعت آن را به 260 متر بر ثانیه می رساند و بمب با زاویه ای حدود 30 تا 40 درجه به سطح برخورد می کند. بمب در اثر انرژی جنبشی خود باند را سوراخ کرده و به راه خود ادامه می دهدو به زیر لایه سطحی باند راه می یابد. یک ثانیه پس از برخورد فیوز تأخیری کلاهک 15 کیلویی را منفجر می کند( در مدلهای جدیدتر فیوز آنها قابل برنامه ریزی می باشد و می تواند ساعتها پس از برخورد فعال شده و بمب را منفجر نماید) از آنجایی که کلاهک جنگی کاملا توسط زمین احاطه شده است، انفجار در فضای بسته ای رخ می دهد و در نتیجه آثار تخریبی فراوانی ایجاد می کند. در اثر انفجار نه تنها گودالی روی باند ایجاد می شود بلکه لایه های سخت اطراف گودال نیز جابجا شده و شکافهایی با لبه های نامتقارن در اطراف ایجاد می گردد که شالوده باند را خراب می کند.

 

انبار کردن و آماده سازی برای عمل:
دوراندال به عنوان یک تیر مرمی منفرد طراحی و برنامه ریزی شده است. این بمب در محفظه های ضد آب مخصوص نگهداری می شود که در این محفظه ها می توان آن را جابجا کرد و از طریق زمین، دریا و هوا آن را منتقل کرد. در این حالت می توان بمب را برای مدت زیادی حتی در حرارتهای بالا نگهداری کرد. زمانی که بمب برای استفاده مورد نیاز واقع شود، آن را به سادگی از محفظه خارج کرده و در مقر خود نصب می کنند. ایمنی در نگهداری و حمل و نقل این بمب با جدا کردن مکانیزم مسلح کننده کلاهک ایجاد می شود که به هنگام استفاده در مقر می توان به سادگی آن را مسلح کرد.

کارایی بمب:
کارایی بمب دوراندال از دو نقطه نظر قابل بررسی است : نخست اثر تخریبی بمب روی باند و دوم جلوگیری از انجام عملیات توسط هواپیماهای موجود در زمین و روی باند تخریب شده. اثر بمب دوراندال روی باند یک پایگاه هوایی در شرایط جنگی ساختگی توسط ارزیابهای تولید کننده و خریداران نمایش داده شده است. با پرتاب آزمایشی این بمب روی باندی با ضخامت 40 سانتی متر ، ساخته شده از مواد سخت(بتن)، گودالی به قطر 5 متر و عمق 2 متر ایجاد شد و لایه های سطحی اطراف آن تا شعاع 5/7 متر تخریب گردید. محوطه کلی تخریب شده ممکن است مساحتی بیش از 250 متر مربع را در بر گیرد. اگر نیروی کافی برای بازسازی منطقه تخریب شده به کار گرفته شود برای این کار حدود یک روز وقت لازم است. غیر از پاکسازی محوطه از سنگهای پرتاب شده( که ممکن است تا مسافتی بیش از 500 متر پرتاب شوند)، قسمتهای شکاف خورده نیز باید بریده و برداشته شوند تا عملیات اصلی بازسازی شروع شود.در تمام مدتی که باند تحت تعمیر قرار دارد استفاده از آن غیر ممکن می شود و پروازهای احتمالی از پایگاه امکان پذیر نمی باشد.کارایی حمله توسط چند هواپیمای مسلح به دوراندال بستگی به تعداد و وضعیت اصابت بمبها به باند دارد. با در نظر گرفتن ابعاد یک باند، تخریب کامل لایه های سخت باند تقریباً غیر ممکن است. به همین دلیل برای غیر قابل استفاده ساختن باند باید آن را در نقاط مختلف مورد هدف قرار داد به طوری که فاصله سالمی به طول 1000 متر با پهنای بیش از 15 متر نداشته باشد. بنابر این باید باند را بطور اریب و در امتداد دو مسیر پرواز جداگانه مورد حمله قرار داد. برای مثال باید مجموعه ای از 6 یا 8 و یا حتی 10 بمب را در امتداد هر مسیر رها کرد.احتمال غیر قابل استفاده ماندن باند نه تنها بستگی به سطح تخریب شده توسط هر بمب و زاویه حمله هواپیماهای مهاجم دارد، بلکه به دقت خلبان در هدایت هواپیما و نشانه روی نیز مربوط می باشد. بهترین نتایج حمله هنگامی است که بلافاصله پس از حمله توسط گروه اول ، تهاجم بعدی توسط گروه دوم صورت گیرد. پس از انجام چنین حمله ای باند حداقل برای مدت 24 ساعت غیر قابل استفاده می باشد. حتی اگر دشمن نیروی فراوانی برای بازسازی آن به کار گیرد. به خاطر ظرفیت زیاد تخریب دوراندال، می توان از آن بر علیه هر هدف سختی از قبیل آشیانه های هواپیما، تأسیسات بندری، راه آهن و سکوهای فرود هلی کوپتر استفاده کرد. دوراندال همانطور که ذکر شد برای اتصال به مقرها استاندارد 14 اینچی ناتو طراحی شده است. این بمب تاکنون بر روی هواپیماهای مختلفی از جمله میراژ اف 1 ، جاگوار و اف 111 امتحان شده است و توسط کلیه هواپیماهای ناتو قابل حمل و به کار گیری از 6 عدد تا 24 عدد( در اف 111) را دارد.

برخی مشخصات تکمیلی:
قیمت بمب به سال 2005 : 30230 دلار آمریکا
فاصله دو نوک بال : 3/42 سانتی متر
حداقل ارتفاع پرتاب : 200 پا (60 متر)
حداکثر سرعت هواپیمای حامل در لحظه پرتاب : 600 نات
میزان نفوذ در بتن پیش از انفجار : حداقل 40 سانتی متر
قابلیت اطمینان : 96 درصد
تعداد تولید شده تا پایان سال 2004 : 22492 تیر بمب
بوستر بمب : RP30 اسنکما
کشورهای دارنده : آمریکا، آرژانتین، ایتالیا، ترکیه و احتمالا اسراییل( خود فرانسه ندارد و از بمب قدیمی تر BAP-100 استفاده می کند!)
فرودگاه بیروت که در جریان جنگ 34 روزه مورد حمله هواپیماهای اسراییلی با این بمب یا بمبهای مشابه قرار گرفته است:

منبع: مجله پرواز شماره پنجاه و پنج

دانشنامه دفاعی: انتشار با ذکر منبع بلامانع است