تحلیل و بررسی تانک تی-72

تحلیل و بررسی تانک تی-72 ارابه شیطان های کوچک

اختصاصی برای دانشنامه دفاعی

 

 بیش از 40 سال پیش بود که تانک تی-72 وارد خدمت در واحد های رزمی شوروی و پس از آن در کشور های متحد و در نهایت اکثر کشورهای جهان شد. نام این تانک پس از تی55 به عنوان پر تیراژترین تانک در تاریخ معاصر در کتاب رکورد گینس ثبت شده است. این تانک همچنین لقب بهترین تانک 25 سال پایانی قرن بیستم را نیز نسیب خود کرده است. "تی-72" اکنون در ارتش بیش از چهل کشور دنیا ایفای خدمت می کند.

1-توسعه

          در اواخر دهه 60 شوروی نیاز مبرمی به یک تانک جدید با قابلیت های رزمی و زرهی و انعطاف پذیری در صفوف واحدهای زرهی خود احساس می کرد،انگلستان تانک چیفتن ،فرانسه تانک AMX-30 ،المان تانک لوئپارد۱ و امریکا تانک M60پاتن را وارد ارتش های خود کردند ضعف تانک های تی 55 و تی 62 در مقابل تانک های غربی کم کم پدیدار گشت.(من جمله در جنگ 1973 سوریه و اسرائیل که یک تیپ از تانک های سنتورین شکست سنگینی به تانک های تی 55 و تی 62 سوری وارد کرد) و تانک تی 64 برای وارد کردن شدن به خدمت و جایگزینی در صفوف زرهی شوروری و متحدینش بسیار گران تمام میشد .

          در این موقع شوروی ها دست به طراحی تانک تی -72 زدند کار طراحی این تانک از سال 1967 شروع و در سال 1973 اولین سری تانک های تی-72 وارد خدمت در صفوف زرهی شوروری شدند. تانکی که به  جرات ان را برترین تانک در بین این نسل باید دانست. در کنار تانک تی-72 تانک قدرتمند تر تی-64 وجود داشت .با توجه امتیازهای تی-۶۴ بر تانک متأخرتر و مشهورتر تی-۷۲  داشت من جمله سرعت بسیار بیشتر و قابل اتکاتر در بارگذار اتوماتیک گلوله‌های تانک، سیستم تعلیق منعطفتر تانک که خستگی کمتری برای سرنشینان ایجاد می‌کرد، زره مقاومتر، دید بهتر فرمانده تانک، محل نگهداری مطمئنتر مهمات، اما این تانک هیچگاه تانک اصلی میدان نبرد در ارتش شوروی و متحدینش قرار نگرفت و تی-72 جایگزین این تانک پیشرفته در خط مقدم زرهی شد.

 

 

 

به گفته ی برخی از رانندگان تانک، "تی-72" یک تانک ایده آل است که به کمک طراحی ساده و کیفیت بالای قطعات، هدایت و استفاده را لذت بخش ساخته است. آخرین مدل از نسل "تی-72" مجهز به سامانه کنترل و هدایت شلیک و بدنه ی زرهی واکنشی بوده و بدین ترتیب با مدل های "تی-64" و نسل بعدی آن یعنی"تی-80"، غیر قابل مقایسه شد. با این که تانک "تی-72" کاملا ایده آل ساخته شده بود ولی به دلیل عدم توانایی اقتصادی شوروی در تامین بودجه بخش نظامی نتوانست به عنوان تانک واحد و اصلی در صنعت و ارتش روسیه ایفای خدمت کند. به موازات این تانک، ساخت و تولید تانک های "تی-64" تا سال 1987، تانک "تی-80" تا سال 1976 و تانک "تی-80 او" نیز تا اواسط دهه ی 1990 میلادی ادامه داشت.

2-بررسی تانک

تانک دارای  سه خدمه است . راننده در جلوی تانک قرار دارد و  از طریق یک دریچه در بالای سرش وارد تانک می شود . دارای یک پیسرکوپ برای دید رو به بیرون است که میتوان  پیسرکوپ جلوی را به چشمی دید شبانه نسل اول  تجهیز کرد.  در برجک فرمانده و توپچی قرار دارد. فرمانده سمت راست و توپ چی در سمت چپ. فرمانده دارای  یک دریچه در بالای سر خود است که بر روی دریچه یک نور افکن دید فروسرخ او یو -۳ جی کی ام  برای دید شبانه  نصب است. دارای  پنچر های کوچک بر روی دریچه خود است که میتواند دید ۳۶۰ درجه داشته باشد و همچنین  یک سایت برای دید رو به  جلو بر روی دریچه در اختیار دارد. توپ چی در سمت  چپ قرار دارد و دو سایت  یکی از نوع تی بی دی –کا۱  برای هدفگیری توپ ۱۲۵ م م  است و یک سایت  دید حرارتی تی پی ان – ۱-۴۹-۲۳  با توان درشت نمایی ۵٫۵ ایکس در اختیار  دارداین سایت توان درگیری در شب تا برد ۱۵۰۰ متری را به توپ چی فراهم میکند . هر دو بر روی برجک بالای سر توپ چی قرار دارند که البته سایت هدفکیری توپ ۱۲۵ م م جلوتر است.سایت اتش اجازه درگیر در روز را در برد ۴۰۰۰ متر را میدهد اگرچه برد واقعی درگیر باتوپ  ۱۵۰۰ متر است.

 

 

توپ و سیستم اتولودر

 

1-راننده

2-فرمانده

3-توپچی

4-سینی نگهداری پرتابه و پروپلنت

سلاح اصلی این تانک، یک قبضه توپ بدون خان کالیبر ۱۲۵ میلیمتری از نوع ۲A۴۶M است.  سلاح ثاونیه این تانک یک مسلسل ۷٫۶۲م‌م پی‌کا هم‌محور توپ و مسلسل ضدهوایی ۱۲٫۷م‌م ان‌اس‌وی می باشد توپ دارای خطای ۱ متر در ۱۸۰۰ متر است و برد نهایی ان ۹۱۰۰ متر است اگرچه برد  اتش با موشک لوله پرتاب ۴۰۰۰ متر است.با وجود اینکه توپ ۱۲۵ ، ۲ ای ۴۶ تی ۷۲ مشابه نسخه تی ۶۴ است ولی سامانه لودکننده گلوله در لوله   این دو با هم فرق دارد. در  خشاب ۲۲ گلوله قرار دارد و ۱۷ گلوله نیز در درون بدنه تانک ذخیره شده است.مهمات های مختلفی بر روی تی ۷۲ نصب می شود  ولی بر روی نسخه های تولید مهمات انرژی جنبشی ۳ بی ام ۴۴ با توان نفوذ در ۴۵۰ م زره صفر درجه و یا مهمات های حرج  گود با توان نفوذ در ۷۰۰ تا ۸۰۰ م م زره.

 

تی-72 گروهک تروریستی داعش(همانور که در تصویر مشاهده می کنید برجک تانک کوچک است و این برای خدمه تانک محدودیت و تنگی ایجاد می کند و در راندمان کاری خدمه تاثیر گذار است)

همنطور که اشاره شداین تانک از یک سیستم اتوماتیک گلوله گذار(اتولودر) استفاده می کند.سیستم اتو لودر تانک تی-72 از نوع اتولودر های چرخ فلکی می باشد که با نام اتولودرهای Carousel شناخته نیز  می شوند این نوع اتولودرها شامل یک سینی دایره ای شکل در کف و قسمت پایین برجک هستند که دارای چندین تیوب است که در داخل هر یک از این تیوب ها یک گلوله توپ جای می گیرد. این سینی چرخ فلکی قابلیت چرخش مجزا از برجک را نیز دارد. یک بازوی هیدرولیکی در قسمت انتهای چامپر توپ قرار گرفته است که کار خارج کردن گلوله از تیوب و پس از آن انتقال آن به چامپر را انجام می دهد. از این رو گلوله های تانک های روسی به صورت دو بخشی هستند. یعنی پرتابه و پروپلنت به صورت دو قسمت مجزا از هم بودند. برای استفاده از این مهمات ، اتولودر به دو چرخ فلک حامل مهمات مجهز می شد

 

اتولودر چرخ فلکی تی 72 در کف برجک

 

شمای کلی از محل قرار گیری تیوب ها در اتولودر تانک تی-72

 

 

بازوی اتولودر گلوله را از چرخ فلک برداشته و در داخل توپ قرار می دهد

 

تیوب های اتولودر

 

استفاده از سیستم اتولودر باعث میشد تا با حذف توپچی خدمه تانک به سه نفر کاهش پیدا کند؛استفاده از سیستم اتولودر در روسیه اولین بار با تانک تی-64 شروع شد.

با توجه به این که سیستم اتولودر و حذف توپچی  و کاهش خدمه که کاهش ارتفاع تانک و کوچک شدن برجک و تانک را نیز در پی داشت و یک مزیت مهم محسوب می شد اما همین امزیت نیز به دو نقطه ضعف مهم در تی-72 تبدیل گشت. یکی از بزرگترین  ضعف های اتولودر تانک تی-72، عدم تغییر زاویه لود بود. به عنوان مثال فرض کنید که لوله توپ تی 72 در زاویه 30 درجه قرار دارد. زمانی که تانک قصد لود مجدد توپ را دارد ، می بایست لوله توپ در زاویه 0 درجه قرار بگیرد. یعنی موازی با شاسی تانک. در غیر این صورت بازوی اتولودر قادر نخواهد بود گلوله را در داخل چامپر قرار دهد.(این مشکل در سری بعدی ان تانک و دیگر  تانک های روسی از جمله تی-80 و تی-90 حل گشت.)

دومین ضعف اساسی و در واقع نقطه ضعف اصلی تانک تی 72 عدم حفاظت از مهمات چرخ فلک گلوله گذار می باشد. از آنجایی که اتولودر در داخل برجک قرار گرفته بود و مهمات را بر روی خود حمل می کرد ، اگر اثری از تسلیحات ضد تانک و صدمات وارد شده به برجک و سینی مهمات نفوذ می کرد ، در این صورت تانک به شدت منفجر می شد و تقریبا خدمه هیچ شانسی برای زنده ماندن نداشتند در غالب موارد دیده شده است که برجک تی 72 به شدت منفجر شده و از شاسی تانک جدا شده است که علت این امر این است که مهمات توپ در زیر برجک و بدون حفاظ قرار گرفته است و برخورد کوچکترین اثرات انفجاری به این چرخ فلک حامل مهمات باعث انفجار کل مهمات و به تبع آن انفجار درون برجک و پرتاب آن به بیرون است.

 

 

 

 

 

تانک فاقد هر گونه سامانه دید حرارتی نسل دوم(سامانه جلونگر فروسرخ) است و تنها نسخه  های ارتقا یافته چنین سامانه ای را دارند. از  این رو تی۷۲ متکی بر سامانه دید نسل اول است که بر اساس    نورافکن فروسرخ عمل میکند  تا با تقویت  دمای محیط  بتوان با دوربین دی  شبانه مسافت بیشتری را دید  . دو نور افکن فروسرخ  در تانک وجود دارد یکی بر روی دریچه فرمانده که قابل چرخش است  در راستای  جرخش دریچه فرمانده است و دیگری در جلوی تانک برای راننده  و توپچی . تانک در دو طرف برجک دارای   نارنجک  انداز دودزا بود و در نسخه های اولیه دارای مسافت یاب نوری و در نسخه های دهه ۱۹۸۰ از مسافت یاب لیزری  بهره می برد   و در نسخه بی و نسخه های برگرفته  شده از ان دارای   رایانه  اتش بالستیک  و رایانه   کنترل اتش  بود

زره

زره تانک در مدلهای ابتدایی از  ورقه های فولاد و در مدلهای ارتقائ یافته از زره کامپوزیتی بهره می و هم چنین تانک از  زره های واکنشی نیز بهره می برد، و به طور کلی زره اکثر T72 موجود بهسازی شده است . برجک تانک از زرهای مرسوم فولادی ساخته شده و از مواد ترکیبی و یا کامپوزیتی در ان استفاده نشده و تنها در نسخه های اخر تولید زره ترکیبی داشت   . بیشترین میزان  زره این تانک ۲۸۰میلیمتر و کمترین زره۸۰ میلیمتری می باشد. زره به صورت شیب دار کار گذاشته شده تا قطر نفوذ مهمات  افزایش پیدا کند. ولیکن زره موجود در مقابل موشک های ضد زره دو مرحله مقوم نبود بنابر این تانک به سرعت به زره های واکنشی و  کنتاکت-1 و در مدلها آخر به کنتاکت 5 مجهز شد.

حفاظت زرهی تانک T-72در بخش جلویی برجک 280 الی 410 میلیمتر در برابر پرتابه های انرژی شیمیایی (CE) و 280 الی 380 میلیمتر در برابر پرتابه های انرژی جنبشی (KE) و حفاظت سینه تانک (بخش جلویی شاسی) 450 میلیمتر در برابر پرتابه های انرژی شیمیایی و 305 میلیمتر در برابر پرتابه های انرژی جنبشی تخمین زده میشود. در تانکی همچون T-72M1 حفاظت زرهی بخش جلویی برجک در برابر پرتابه های انرژی شیمیایی 490 میلیمتر و در برابر پرتابه های انرژی جنبشی 280 الی 380 میلیمتر و حفاظت سینه تانک در برابر پرتابه های انرژی شیمیایی 490 میلیمتر و در برابر پرتابه های انرژی جنبشی 400 میلیمتر تخمین زده میشود. حفاظت تانک تی-72 در بخش های جانبی و به خصوص عقبی شاسی و برجک به مراتب کمتر از بخش های جلویی است .(از این رو تانک در نبرد شهری بسیار آسیب پذیرتر نسبت به میادین جنگی گسترده می شود )

زره کنتاکت یک ۱۰۰ م م مقاومت در برابر مهمات انرژی جنبشی و ۲۰۰ تا ۲۵۰ م م در برابر خرج گود ایجاد میکند(صرفا امکان دفع یکباره تهدید را دارد) و کنتاکت ۵ ،  ۳۰۰ م م در برابر مهمات انرژی جنبشی و ۶۰۰ تا ۶۵۰ م م در برابر خرج گود که توانایی دفع چندباره تهدیدات را داراست.

جدول میزان مقاومت زره نسخه های مختلف تی ۷۲

مدل	میزام مقاومت در برابر مهمات انرژی جنبشی از ناحیه برجک	میزام مقاومت در برابر مهمات خرج گود از ناحیه برجک	میزام مقاومت در برابر مهمات انرژی جنبشی از ناحیه جلوی بدنه	میزام مقاومت در برابر مهمات خرج گود از ناحیه جلوی بدنه
تی ۷۲ اورال	۳۸۰ م م	۴۹۰ م م	۳۳۵ م م	۴۵۰ م م
تی ۷۲ ای(نسخه در خدمت شوروی)	۵۰۰ م م	۵۶۰ م م	۴۲۰ م م	۴۹۰ م م
تی ۷۲ ام(نسخه صادراتی مدل A)	۳۸۰ م م	۴۹۰ م م	۴۰۰م م	۴۹۰ م م
تی ۷۲ ام ۱(نسخه صادراتی برای اروپای شرقی)	۴۲۰ م م	۴۹۰ م م	۴۰۰ م م	۴۹۰ م م
تی ۷۲ بی با کنتاکت ۱	۵۲۰ تا ۵۴۰ م م	۹۰۰ تا ۹۵۰  م م	۵۰۰ م م	۹۰۰ م م
تی ۷۲ و کنتاکت ۵	۸۰۰ م م	۱۱۸۰ م م	۹۶۰ م م	۹۴۰ م م

 

تی-72(بلوک های زره کنتاکت 5 به دور برجک به خوبی قابل دیدن است)

 

تی-72 ارتش سوریه آسیب دیده از جنگ شهری

قلب تپنده

تانک در  برخی نسخه ها دارای  موتور دیزل  وی ۴۵ با توان ۷۸۰ اسب بخار بهره می برد ولی از نسخه بی به بعد دارای  موتور وی ۸۴ با توان ۸۴۰ اسب بخار بود.

ظرفیت سوخت تانک معادل 1200 لیتر و برد موثر 460 کیلومتر و برد 700 کیلومتر با باک اضافه را داراست.سرعت این تانک معادل 60 کیلومتر در ساعت در جاده می باشد.

نیم نگاهی به شاسی و ما یتعلق به

این تانک دارای دو سیستم تعلیق میباشد. اکسلها از محل اتصال سگدست حالت کشویی دارند. همینطور سیستم دوکفه آن که از نوع تعلیق مستقل است یعنی هر کدام از چرخها دارای این سیستم میباشد. هر کدام از این کفه ها بوسیله چهار فنر مارپیچی که جنس آن از فولاد 28./ و کروم و سیلیسیم است به شاسی تانک متصل میشود. کفه بالایی به شاسی یاتاقان بندی میشود و کفه پایینی هم به اکسل و شغالدست متصل میشود و برای ایجاد تعادل بین فنر ها ار اهرمهای پانارد استفاده میشود.
تانک تی 72 هم از همین لحاظ که نسبت به وزن کم سیستم تعلیق قدرتمندی دارد تانک فوق العاده نرم و راحت و دنجی برای خدمه آن است. سگدستهای این تانک 5 اینچ قطر دارند. و اکسلهای آن هم حدود 7.5 اینچ قطر دارند

چرخ کششی در جلوی تانک

.

 

تی-72 دارای  دو چرخ محرک شنی خورشیدی(در تصویر زیر مشخص گشته است.) و 12 چرخ  متصل به سیستم تعلیق و دو چرخ کششی می باشد.

 

تانک تی -72 بی ام

3-مدلهای مختلف

تی ۷۲ اورال(ابجکت ۱۷۲ ام سال ۱۹۷۳):   اولین نمونه تولیدی مجهز به توپ ۱۲۵ م م  ۲ ای ۴۶   . این نمونه فاقد مسافت یاب لیزری  است و از یک مسافت یاب نوری تی پی دی -۲-۴۹ بهره  می برد

تی۷۲ کا:نسخه فرمانده ای  ابجکت ۱۷۲ ام که در کنار رادیویی  ار ۱۳ دارای  یک رادیویی  اضافه ار ۱۳۰ است. این نمونه دارای  یک دکل  انتن ۱۰ متری بود.

تی ۷۲(ابجک ۱۷۲  ام ایی): نسخه صادراتی ابکت ۱۷۲ ام  مجهز به توپ ۱۲۵ م م ۲ ای ۴۶ با ۴۴ گلوله . این نسخه به عراق، سوریه و لهستان  صادر شد

تی۷۲ ابجک ۱۷۲-۲ام بوفالو: یک بسته ارتقا تی ۷۲ اورال در میانه دهه ۱۹۷۰ با زره  بیشتر در جلوی برجک به میزان ۳۰ م م،افزوده شدن زره جانبی اضافه به دو طرف بدنه و همچنین  تعویض موتور ۷۸۰ اسب بخایر با موتور ۸۴۰ اسب بخاری ،میزانم مهمات در این مدل ۴۵ گلوله افزایش یافت

تی ۷۲ اورال -۱ سال ۱۹۷۶: مجهز به توپ ۲ ای ۴۶ بهینه سازی شده

تی ۷۲وی:  نسخه قبلی ولی مجهز به زره واکنش دهنده  کنتاکت ۱ که میزان مقاومت را تا ۲۵۰ م م در برابر خرج گود افزایش داده است

تی۷۲ اورل: تعداد زیادی  از نسخه های قبلی در اوائل دهه ۱۹۸۰ به این نسخه ارقتاء یافتند. این ارتقا شامل  نصب نورافکن فروسرخ در  سمت راست برجک،مسافت یاب نوری بهینه سازی شده

تی۷۲ A ابجکت ۱۷۶ مدل سال ۱۹۷۹:نسخه  بر اساس  اورال ولی با زره بیشتر، نصب  سایت مسافت یاب لیزری تی پی دی –کا۱  به جای مسافت یاب نوری تی پی دی-۲-۴۹  که دارای  برد ۴۰۰۰ متر ،  اضافه شدن زره به دو طرف تانک (کنار قسمت بالای  چرخ ها)برای حفاظت از سیستم تعلیق و همچنین افزایش زره در ناجیه روبروی برجک و بدنه  با کمک زره کامپوزیت ، افزایش  حفاظت بیشتر از مخزن سوخت و همچنین افزایش شدن رایانه  کنترل اتش برای محاسبه  بهتر زاویه لوله توپ. با افزایش زره این نمونه سنگین تر شده  . این نمونه از موتور ۷۸۰ اسب بخاری مجهز است اگرچه برخی در دهه  ۱۹۸۰ به موتور ۸۴۰ اسب بخاری نیز مجهز شدند  . دو نسخه   دیگر از این مدل درسال ۱۹۷۹ و ۱۹۸۴ با زره بیشتر از ناحیه برجک تولید شد.

تی ۷۲ ای کا: نسخه فرمانده ای

تی ۷۲ ام: نسخه صادراتی  تی ۷۲ ای با زره کمتر و سامانه اتش ضعیفتر. این نسخه در لهستان  و چک اسلاواکی تولید شد و ده ها  کشور نیز صادر شد

تی ۷۲ ام کا:نسخه فرمانده ای صادراتی  بر اساس تی ۷۲ ام  با رادیو  و سامانه ناوبری بیشتر

تی ۷۲ ام۱: نسخه صادراتی   با شباهت بیشتر از نظر زره و سامانه اتش  به تی ۷۲ ای شوروی  مجهز به ۱۲ نارنجک انداز دود زا. این مدل نیز در لهستان  و چک اسلاواکی  تولید شد. بر اساس این مدل دو نسخه تی ۷۲ ام۱ کا نسخه فرمانده  و  تی ۷۲  ام۱ وی نسخه مجهز به زره واکنش دهنده کنتاکت ۱ و نسخه ام ۱ ام نسخه ارتقاء  یافته تی ۷۲ ام ۱ به نسخه تی ۷۲ بی که همگی صادراتی بودند نیز توسعه یافت

تی ۷۲ ای وی: نسخه مجهز شده به زره کنتاکت۱ در دهه ۱۹۸۰

تی ۷۲ بی:نسخه بهبود یافته برای ارتش شوروی  مجهز به سامانه اتش ۱ ای ۴۰-۱  که اتش مستقیم دقیقتر  را ایجاد می کرد. این نمونه دارای  زره افزایش یافته  مجهز به زره کامپوزیت در ناحیه  برج و جلوی بدنه  شامل  ۲۰ م م زره بیشتر تکه دوزی شده به قسمت جلوی تانک بود .تی ۷۲ بی مجهز به توپ ارتقاء یافته ۲ ای ۴۶ ام اس با  توان شلیک موشک  هدایت لیزری لوله پرتاب  ای تی ۱۱ با برد ۴۰۰۰ کیلومتر و توان نفوذ در ۷۰۰ م م زره است . این موشک دارای  سامانه هدایت  نیم خودکار است  و تنها کاربر باید لیزر را روی هدف نگه  دارد. سایت هدفگیری ارتقا یافته برای  توپ چی  از نوع ۱ کا ۱۳ -۴۹  و موتور قویتر  ۸۴۰ اسب بخاری   از دیگر ویژگی های  این مدل است.تی۷۲ بی  در دهه ۱۹۸۰ برای نصب  زره واکنش دهنده  ارتقا یافت.

تی ۷۲ بی ای: به تی ۷۲ بی مجهز  ۲۲۷ قطعه  زره واکنش دهنده کنتاکت ۱ برای  مقابله با خرج گود  که در جدول بالا به ان اشاره  شده است . این نمونه  دارای  زره واکنش دهنده در دو طرف بدنه و برجک ، جلو بدنه و برجک و بر روی سر برجک است.  تی ۷۲ بی مجهز به زره واکنش  دهنده را تی ۷۲ بی وی نیز می خوانند . همچنین سایت هدفگیری  نیز  به نسخه ۱ ای ۴۰ -۱ ام و بعدها ام۲ ارتقا یافت

تی۷۲ بی کا: نسخه فرمانده ای

تی ۷۲ اس شیلدین ابجکت ام۱ام۱: نسخه صادراتی تی ۷۲ بی مجهز به ۱۵۵ بسته زره کنتاکت ۱ دارای  سامانه حفاظتی  ضد حملات  شیمیایی ساده تر

تی ۷۲ بی۱ ابجکت ۱۸۴ -۱: نسخه ای بدون توان شلیک موشک ضد تانک هدایت  لیزری و سایت هدفگیری تی ۷۲ ای

تی ۷۲ بی سال ۱۹۸۹: مجهز به زره واکنش دهنده کنتاکت  ۵ و زره کامپوزیت  بیشتر در برجک. میزان مقاومت این نمونه در جدول بالا  امده است . این مدل را تی۷۲ بی ام نیز میخوانند  که درست نیست. چندین مدل  دیگر از تی ۷۲ ابجکت ۱۹۹۰  نیز ساخته شد که دارای  ارتقاعات در موتور و سایت هدفگیری بودند

تی ۷۲ بی  ام: نسخه از تی ۷۲ بی مجهز به زره واکنش دهنده کنتاکت ۵ در دو  دور برجک  دو طرف بدنه و قسمت جلو و کنتاکت ۱ در بالا سر برجک  . چند صد عراده از  تی ۷۲ بی به این مدل ارتقا یافتند

تی ۷۲ بی۲ روگاتکا:یک بسته ارتقا برای تی ۷۲ بی در سال ۲۰۰۶ میلادی به نمایش گذاشته شد  شامل  سایت هدف گیری حرارتی نسل دوم بدون نیاز به نور افکن  فروسرخ با توان درگیر در ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر در شب ، هشدار دهنده لیزری  ، توپ ۲ ای ۴۶ ام۵ نصب شده بر روی تانک تی ۹۰  با توان پرتاب  مهمات های  پر توان تر انرژی  جنبشی با توان نفوذ در ۶۵۰ م م زره ، این مدل همچنین دارای  نسل سوم  زره  واکنش دهنده ریلکت با توان بیشتر از زره کنتاکت ۵ است. گفته شده میزان مقاومت این زره دو برابر کنتاکت  ۵ است که بدین سان باید میزان مقاومت ان در برابر خرج گود به ۱۳۰۰ م م رسیده باشد. این نمونه دارای موتور ۱۰۰۰ اسب بخاری است. تعداد انگشت شماری در روسیه به این مدل ارتقا یافتند

تی ۷۲ بی۳:نسخه ارتقاء  یافته تی ۷۲ بی  شامل  سامانه اتش و  رایانه کنترل اتش  جدید،  هشدار دهنده  لیزری،  افزایش کارایی  سامانه حرارین نسل  دوم برای  درگیر شبانه توپ چی، تعویض سایت دید  فرمانده و تجهیز ان به یک نسخه   برای درگیری شبانه نسل دوم حرارتی ، نصب توپ ۱۲۵ م م ۲ ای ۴۶ ام۵   مشابه توپ ۱۲۵ م م تانک تی ۹۰  با توان پرتاب  مهمات انرژی جنبشی  با توان نفوذ در ۶۵۰ م م زره  و زره کنتاکت ۵  . تاکنون ۲۷۰ عراده از این نمونه تحویل شده است. در سال ۲۰۱۴ نسخه ای با موتور ۱۱۳۰ اسب بخاره نیز  دیده شد.

4-کاربران

   الجزایر ۵۰۰

   آنگولا ۲۲ دستگاه تی-۷۲ام۱ از بلاروس خریداری شد.

   ارمنستان ۱۶۰

   جمهوری آذربایجان ۱۸۰ تی-۷۲ آ و بی

   بلاروس ۱۴۶۵ تی-۷۲بی

   بلغارستان ۱۶۰ تی-۷۲ام۲ فعال و تعداد زیادی در ذخیره

   کوبا حدود ۵۰

   جمهوری چک

   جیبوتی ۴۰ دستگاه از یمن خریداری شد.

   اتیوپی ۵۰ دستگاه از یمن خریداری شد. ۲۰۰ دستگاه در سال ۲۰۱۱ به اوکراین سفارش داده شد.

   گرجستان

   مجارستان۱۹۵ دستگاه تی-۷۲ام و تی-۷ام۱ در سال ۲۰۰۸

   هند ۱۹۰۰ دستگاه تی-۷۲ام و تی-۷ام۱ در سال ۲۰۰۸

   ایران اولین بار در جریان جنگ ایران و عراق تعدادی از تانک‌های تی-۷۲ به غنیمت گرفته شد. در سال ۱۹۹۳ قراردادی برای خرید و مونتاژ هزار تانک تی-۷۲ با روسیه امضا رسید که پس از تحویل تنها ۴۲۲ دستگاه ناتمام ماند. در همین سال ۱۰۴ دستگاه تانک تی-۷۲ام۱ از لهستان خریداری شد. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ هم ۳۷ دستگاه تی-۷۲ام۱ احتمالاً دست‌دوم از بلاروس خریداری شد. تانک‌های ایران همگی از مدل‌های صادراتی تی-۷۲ام۱ و تی-۷۲اس هستند.

   عراق ۱۰۰۰ دستگاه از انواع تانک تی-۷۲ در زمان صدام در اختیار ارتش عراق بود. تعداد زیادی از این تانک‌ها در جنگ خلیج فارس، بمباران‌های ۱۹۹۸ و عملیات اشغال عراق در ۲۰۰۳ از بین رفت. در سال ۲۰۰۹ ارتش جدید عراق تعداد ۱۲۰ دستگاه تانک از نیروهای ناتو دریافت کرد.

   قزاقستان ۹۸۰

   کنیا

   قرقیزستان ۲۱۵

   لیبی

   مقدونیه

   مراکش ۲۰۰

   میانمار ۱۳۹ تی-۷۲اس

   کره شمالی

   لهستان

   روسیه :خود روسها  همچنان از تی ۷۲ به عنوان پر تعداد ترین تانک  خود بهره می برند  که شامل  ۱۰۰۰ عراده تی ۷۲ بی ای مجهز به کنتاکت ۵، ۳۰۰۰ عراده تی ۷۲ بی با کنتاکت ۱،  ۳۰۰ عراده تی ۷۲ بی ام  و گفته  شده قرار است ۱۰۰۰ عراده تی ۷۲ را به تی ۷۲ بی ام ارتقا دهند و همچنین ۲۷۰ تی ۷۲ بی ۳.

   اسلواکی ۳۳ تی-۷۲ ام۱ که در سال ۲۰۱۱ از خدمت خارج شدند.

   سودان جنوبی

   اوستیای جنوبی ۱۰ تی-۷۲ب که از گرجستان به غنیمت گرفته شد.

   سوریه ۱۶۰۰ ارتش سوریه به  تعدا کمی به تانک های T-72 TURMS-T ، T-72M1 TURMS-T ، T-72AV  مجهز است. این تانک ها بهترین ادوات زرهی موجود در ارتش سوریه هستند که نسبت به سایر نمونه های موجود از قابلیت های بالاتری برخوردارند در عین حال در تعداد به مراتب محدودتری نیز موجود هستند و عمدتا توسط واحد های منتخب ارتش سوریه مورد استفاده قرار میگیرند. به عنوان مثال لشکر چهارم زرهی و تیپ های 104 ام و 106 از گارد ریاست جمهوری از کاربران تانک T-72AV هستند و تیپ 105 ام از گارد ریاست جمهوری نیز به تانک های T-72 TURMS-T مجهز است.

عبارت TURMS-T در مقابل مدل تانک های تی 72 سوری نشان دهنده تجهیز این تانک ها به سیستم کنترل آتش پیشرفته ای تحت همین نام (TURMS-T یا Tank Universal Reconfiguration Modular System T-series) است. این سیستم بر طبق قراردادی 200 میلیون دلاری که سوریه در سال 1998 با صنایع ایتالیایی گالیله اویونیکا (Galileo Avionica) به امضا رساند بر روی 122 دستگاه از تانک های تی 72 سوری نصب گردیده است. سیستم TURMS-T از نسل سوم سیستم های کنترل آتش کامپیوتری مجهز به سایت های دارای تصویربرداری حرارتی است که به منظور به کارگیری در ارتقای تانک های سری تی از جمله تی 72 ، تی 80 ، تی 84 و تی 90 توسعه داده شده است علاوه بر این امکان به کارگیری در ارتقای تانک های غربی را نیز دارد. این سیستم بر روی تانک T-72CZ جمهوری چک مورد آزمایش قرار گرفته و در تانک ارتقا یافته T-72CZ M4 نصب گردیده است. سیستم کنترل آتش TURMS-T از دو سایت تثبیت شده مستقل برای فرمانده و توپچی برخوردار است که هر دو سایت دارای کانال تصویر برداری حرارتی نسل دوم هستند. کامپیوتر مدیریت برجک (turret-management) جدید ، سنسور های هواشناسی ، گردش و پیمایش برجک ، زاویه تانک و دمای خرج نیز از دیگر اجزای این سیستم هستند . سیستم TURMS-T ثبات و دقت آتش تانک های سوری را حتی در زمان شلیک در حرکت تا سطح تانک های نسل سوم بهبود می بخشد. با توجه به حذف سیستم های کنترل آتش پایه ای تانک های سوری که از قابلیت هدایت موشک ضد تانک 9M119 Svir برخوردار بودند ، چنین قابلیتی به سیستم کنترل آتش TURMS-T نیز افزوده شده است تا تانک های سوری همچنان از امکان به کارگیری موشک Svir برخوردار باشند.

.

تی-72 TURMS-T سوری بدون هیچ زره واکنشی که اسیب پذیری تانک را در مقابل تروریست های مجهز به انواع موشک های ضد زره بسیار بالا می برد

   تاجیکستان ۴۴

   ترکمنستان ۷۰۲

   اوکراین ۱۱۸۰ دستگاه. بیشتر آن‌ها با تی-۸۰ و تی-۸۴ جایگزین شده و تعدادی در نیروهای ذخیره هستند.

   ازبکستان ۷۰

   ونزوئلا قرارداد خرید ۹۲ دستگاه تی-۷۲ از روسیه در سال ۲۰۰۹ به همراه موشک‌های دفاع هوایی اس-۳۰۰ امضا شد. ارزش قرارداد ۲٬۲ میلیارد دلار بود و به صورت وام بود. تانک‌های تی-۷۲ برای جایگزینی تانک‌های قدیمی آام‌ایکس-۳۰ فرانسوی خریداری شدند.

   ویتنام

   یمن

5-جنگ ها

با توجه به این که تی-72 به سرعت وارد صفوف زرهی شوروی و کشورهای متحد و سپس اکثر کشورهای جهان شد این تانک به صورت تانک متدوال در اکثر نبرد های دهه هشتاد به بعد مورد استفاده قرار گرفت؛نکته قابل توجه این که شوروی ها در حمله به افغانستان تانک تی -72 وارد نبرد نکردند و یا به صورت خیلی محدود از آن استفاده کردند و اکثرا از تانک های تی-55 و تی-62 در افغانستان بهره بردند.

نکته دیگر این که در واقع تانک تی-72 تانک فوق العاده قدرتمندی می باشد که نیاز به خدمه با تجربه و آموزش دیده و تجهیزات و پشتیبانی مناسب و البته تاکتیک نظامی مناسب دارد. متاسفانه در غالب جنگ هایی که تانک تی-72 در آن شرکت داشته تانک فاقد خدمه با تجربه بوده و ستون های زرهی تانک بدون هیچ تاکتیکی یا تاکتیک های نادرست و بدون پشتیبانی وارد نبرد شده و متحمل شکست ها سنگینی شده که چهره این تانک را مخدوش کرده است.

استراتژی غلط سوری ها در اویل جنگ باعث نابودی بسیاری از تانک ها و شهید شدن خدمه آن شد.

• ۱۹۸۰–۱۹۸۸ جنگ ایران و عراق
• ۱۹۸۲- جنگ‌های داخلی لبنان
• ۱۹۸۳– جنگ‌های داخلی سری لانگا
• ۱۹۸۶-۱۹۸۹ جنگ‌های جنوب آفریقا
• ۱۹۸۸–۱۹۹۴ جنگ قره باغ بین آذربایجان و ارمنستان
• ۱۹۸۸–۱۹۹۳ جنگ‌های داخلی گرجستان
  • ۱۹۹۱–۱۹۹۲ جنگ اوستیای جنوبی
  • ۱۹۹۲–۱۹۹۳ جنگ آبخازیا
• ۱۹۹۰–۱۹۹۱ جنگ خلیج فارس
• ۱۹۹۰–۲۰۰۲ جنگ‌های داخلی سیرالئون
• ۱۹۹۱–۲۰۰۱ جنگ‌های یوگسلاوی
• ۱۹۹۱–۱۹۹۵ جنگ‌های استقلال کرواسی
• ۱۹۹۸ جنگ‌های کوزوو
• ۲۰۰۱ درگیری‌های مقدونیه
• ۱۹۹۴ درگیری‌های داخلی اوگاندا
• ۱۹۹۴–۱۹۹۹ جنگ‌های داخلی چچن
• ۲۰۰۱ درگیری‌های مراکش در صحرای غربی
• ۲۰۰۳ اشغال عراق
• ۲۰۰۸ جنگ اوستیای جنوبی
• ۲۰۱۱- درگیری‌های داخلی لیبی علیه معمر قذافی
• 2011 تا کنون –جنگ داخلی سوریه
• 2014 تا کنون-جنگ عراق علیه نیروهای داعش در عراق

منابع:

www.military.ir/forums/

www.militaryparsi.ir/

fa.wikipedia.org

www.noandishaan.com/forums/

jangaavaran.ir

persian.ruvr.ru/

www.mashreghnews.ir

 

گردآوری و تالیف:علی گوهر صمیمی

کپی برداری از این مقاله منوط به درج منبع و نویسنده است و حق نشر مقاله برای دانشنامه دفاعی محفوظ می باشد و کپی برداری در غیر این صورت حرام و قابل پیگیری است.