مک دانل داگلاس اف-4فانتوم

 

کاکپیت اولیه فانتوم

 

اف -4فانتوم

 

      اف-4فانتوم(F-4 phantom) به معنی شبح جنگنده بمب افکن دو موتوره 2/2ماخ سرعت دو خلبان و رهگیر و بمب افکن دوربرد موفق آمریکایی از نسل سوم جنگندها که از آن به عنوان بهترین جنگنده بعد جنگ جهانی دوم یاد می شود.

این جنگنده ساخت آمریکاشرکت مک دانل داگلاس و در دهه های1960و1970ستون فقرات نیروی هوایی آمریکا و استفاده کنندگان آن بوده.این جنگنده امکان حمل جنگ‌افزار بالایی را داشت پایه‌ای برای طراحی نسل بعدی جنگنده‌های سبک بهینه شده برای جنگ در طول روز بود.این  جنگنده دو موتوره با قابیلت تبدیل به یک بمب افکن که توانایی حمل ۸۴۸۰ کیلوگرم سلاح و مهمات از جمله موشک٬راکت و بمب را در ۹ جایگاه خارجی دارا می‌باشد که می توانست خطری جدی علیه  نیروهای زمینی و هوایی باشد.

به ادامه مطلب مراجعه کنید

 

فانتوم تجربه بالایی در جنگهای هوایی داشته از جمله آن می توان به جنگهای مشهور:ویتنام-نبرد یام کیپور-جنگ 6روزه-جنگ ایران و عراق نقش موثری داشته هم چنین در جنگ خلیج(1991)به عنوان برای شناسایی، شکار رادارها و موشکهای زمین به هوا و نیز تحت‌فشار قرار دادن جنگنده‌های عراقی استفاده شد تا اینکه در سال ۱۹۹۶ میلادی رسما بازنشسته شد.

شکل ظاهری اف-4 ویژگی های خاصی دارد. ناحیه برون سوی بالها به سمت بالا شکسته شده و دم افقی فروافتاده است.این دو ویژگی در پایداری هواپیما بسیار موثر است.هر چند هفتی بال پایداری سمتی را می افزاید،تراز بودن سطح مرکزی بال،باعث ساده تر شدن امور ساخت می شود.استفاده همزمان از این دو نکته باعث شکستگی بالها به سمت بالا در ناحیه برون سو شد.همچنین لولای محل شکستگی بال امکان خم کردن بالها در روی عرشه ناو هواپیما بر را فراهم می کند که در نتیجه فضای کمتری روی عرشه اشغال می شود. قابیلتهای فانتوم باعث شد تا یکی از محبوب ترین جنگندههای جهان و رقیب سرسخت جنگدههای شوروی سابق شود.

توسعه

در سال ۱۹۵۳ دفتر طراحی مک‌دانل کار بر روی اصلاح اف3اچ را آغاز نمود. در سال ۱۹۵۴ یک نمونه کامل از هواپیمای طراحی شده به نام اف۳اج‌-جی ساخته شد و به نیروی دریایی ارائه گردید. این طرح به شدت مورد توجه قرار گرفت و بنابراین دستور ساخت دو فروند نمونه اولیه از سوی نیروی دریایی به مک‌دانل داده شد. این طرح، هواپیمایی بود تک‌سرنشین و مجهز به ۴ قبضه مسلسل ۲۰ میلیمتری و دارای ۱۱ جایگاه حمل بمب و یا موشک که توانایی عملیات در هم شرایط آب‌وهوایی را دارا بود. نیروی رانش آن توسط ۲ موتور از نوع جی-۶۵ تامین می‌گردید و این جنگنده را به راحتی به سرعت ۱/۵ ماخ می‌رساند. اما در سال ۱۹۵۴ میلادی با توجه به شرایط جدید حاکم بر سیاست خارجی ایالات متحده و مأموریت‌های محوله به نیروی دریایی، موارد مهمی به قابلیت‌های درخواستی مورد نظر برای این جنگنده اضافه شد که موجب تاخیر در طراحی و ساخت این هواپیما گردید، از جمله این موارد می‌توان قابلیت شرکت در عملیات‌های رهگیری و دفاع، قابلیت پرواز در شرایط جوی مختلف و مشکل، اضافه شدن یک رادار پیشرفته و افزودن نفر دوم به خدمه برای هدایت رادار را نام برد.

به دنبال سفارش 23 فروند مدل اولیه، دستور ساخت 47 فروند هواپیمای اصلاح شده برای نیروی دریایی داده شد؛ البته با طراحی مجدد نام آن به F-4A تغییر یافت. F4-A مجهز به موتور J79-2A می توانست به رکوردهای جهانی دست پیدا کند. در ششم دسامبر 1959 نمونه ی پیشرفته تر سری A یعنی F-4B توانست رکورد سقف پرواز به اندازه 98556 فوت (حدود 30039 متر) و در زمینه سرعت نیز در 22 نوامبر 1961 به سرعت 48/1606 مایل بر ساعت = 720 متر بر ثانیه = 2600 کیلومتر بر ساعت دست پیدا کند.

حال پس از نیروی دریایی، نوبت نیروی هوایی بود که سفارش فانتومی با قابلیت پرواز در ارتفاع بالاتر و در هر شرایط آب و هوایی و قدرت حمل انواع جنگ افزار (بمب – موشک هدایت شونده هوا به زمین و موشک هوا به هوا) با قابلیت انعطاف زیاد و تامین ایمنی سرنشینان داد.

سرانجام در مارس 1962 فانتوم2 نخستین جنگنده ی نیروی دریایی بود که توانست در نیروی هوایی نیز به عنوان هواپیمای اصلی وارد خدمت گردد.

بررسی

اف-۴ مانند دیگر رهگیرهای زمان خود فاقد توپ داخلی طراحی شده بود(که این اشتباه درمیگ 21 های مدل P، PF، PFM و SPSشوروی اتفاق افتاد)در مدل‌های بعدی، توپ چرخشی ام61 والکان جاسازی شد. این جنگنده در ابتدای خدمت خود توانست ۱۵ رکورد جهانی هنگام پرواز همچون حداکثر سرعت و حداکثر ارتفاع پروازرا به خود اختصاص دهد فانتوم به طور گسترده در جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفت و به عنوان یک جنگنده برتری هوایی (و در اواخر جنگ شناسایی و بمب‌افکن) به خوبی ایفای نقش نمود. این جنگنده در پرواز از خود دود سیاه غلیظی تولید می کند و هم چنین از مانور پذیری بالایی برخوردار نمی باشد که از ضعف های بزرگ این جنگنده است  ولی در مقابل از قدرت شتاب بالا و  سرعت خوبی برخوردار است.

 

 

تاکنون فانتومها خلبانان تک خال زیادی داشته. در جنگ ویتنام، یک خلبان نیروی هوایی آمریکا و یک خلبان نیروی دریایی آمریکا هرکدام به پنج پیروزی در نبرد هوایی دست یافتند و به عنوان خلبان تکخال رسیدند0

این جنگنده در سالهای 1970و1980ستون فقرات بسیاری از استفاده کنندگان خود و آمریکا بود که با رویکار آمدن نسل جدید جنگندههای شوروی از جمله میگ-23و میگ-25و حتی میگهای میگ21 که به خاطر کوچکی و چابکی خطراتی را برای اف-4به وجود آورده بود و این امر در ایران نیز اتفاق افتاده بود و تعدادی از اف-4 های ایرانی توسط میگ-25ساقط شده بود و ) زمانی که ویکتور بلنکو (خلبان شوروی سابق که بعدها به ایالات متحده پناهنده شد) با جنگده ی میگ25 خود توانست خط دفاع هوایی ژاپن را غافلگیر کند و از چنگ فانتوم های نیروی هوایی ژاپن بگریزد زنگ خطری برای آمریکا و پایان دروه فرمانروایی این جنگنده بود و نیاز شدیدنیروی هوایی آمریکابرای جایگزینی جنگنده با مانور پذیری بالا و سیستم موشکی جدید و هم چنین نیاز نیروی دریایی آمریکا به یک جنگنده محافظ در مقابل جنگنده و بمب افکن های شوروی باعث شد تا آمریکا خط تولید دیگر جنگندهای خود از جمله اف-14و اف-16و اف15را آغاز کند و دوره فرمانروایی اف-4این شبح به پایان برسد.باکنار رفتن این جنگنده از نیروی هوایی امریکا ر سال1994 امریکا از این جنگنده به عنوان یک هواپیما کنترل از راه دور استفاده می کند ولی در کشورهای دیگر استفاده کننده آن از جمله ترکیه و ایران هنوز هم در حال خدمت می باشند. بسیاری از کشورهای کاربر فانتوم (F4) و تایگر (F5)، هواپیماهای F-15 و F-16 را جانشین کرده اند. نیروی هوایی ترکیه در قالب قراردادی، دهها فروند از F-16C/D را در داخل ترکیه مونتاژ می کند. اردن نیز به جای F-5A/B خریداری شده از ایران (قبل از انقلاب)، هواپیماهای F-16C/D را خریداری کرده است.

اسرائیل نیز پس از درگیری های سالهای 1980 تا 1983 با لبنان، سوریه و حمله به تاسیسات ساخت بمب اتمی عراق (عملیات Opera با استفاده از جنگنده های اف15 و اف16) نقش برتری هوایی فانتوم را به اف15 (که در اسرئیل به آنها باز2000 گفته می شود) سپرده است. اف15 های اسرائیلی تاکنون دهها فروند از میگهای 21 ، 23 و 25 سوری را به راحتی و بدون حتا یک مورد تلفات، سرنگون کرده اند.

در ایران زمان شاه، سفارش 300 فروند F-16A/B را به ایالات متحده داده بود. قرار بود 140 فروند F-16A به صورت آماده و 160 فروند F-16B در صنایع هسای اصفهان (هواپیماسازی ایران) مونتاژ شوند. تا سال 1357 تنها 2 فروند F-16A به ایران جهت پروازهای آزمایشی تحویل شدند و مابقی آنها پس از لغو قرارداد توسط دولت موقت، به نیروی هوایی اسرائیل فروخته شدند. (وجود دو فروند اف-۱۶ در ایران، مورد تردید برخی کارشناسان قرار دارد).

مدلها

- نوع اولیه: F-4A به تعداد 47 فروند با احتساب مدل F4H-1F

2- F-4B جنگنده ی اصلی نیروی دریایی ایالات متحده در دهه ی 1960 و 1970 به تعداد 649 فروند.

3- RF-4B : نوع شناسایی گر مدل B ؛ دارای دستگاههای حساس و جاسوسی به تعداد 46 فروند.

4- F-4C : مدل ساخته شده برای نیروی هوایی ایالات متحده به تعداد 583 فروند.

5- RF-4C : نوع شناسایی مدل C ؛ دارای دستگاههای حساس جهت اکتشاف وضعیت نیروهای زمینی دشمن به تعداد 505 فروند.

6- F-4D : نمونه ی اصلاح شده و پیشرفته تر مدل C به تعداد 825 فروند.

7- F-4E : جنگنده ای برای حفظ برتری هوایی و حفظ پشتیبانی نزدیک به تعداد 1370 فروند.

8- F-4EJ : مدل ساخته شده برای نیروی هوایی ژاپن مجهز به موشکهای AAM-2 (ساخت Mitsubishi) به تعداد 14 فروند.

9- RF-4E : نوع بسیار پیشرفته تر مدل RF-4C به تعداد 149 فروند.

10- F-4F : جنگنده ی سفارشی برای نیروی هوایی آلمان غربی به تعداد 175 فروند.

11- F-4G : نوع بسیار پیشرفته تری از F-4B برای نیروی دریایی ایالات متحده؛ مجهز به دستگاههای اخلال گر رادار دشمن و موشکهای HARM (موشکی که امواج رادار دشمن را دریافت کرده و با استفاده از آن، رادار دشمن را نابود می سازد) به تعداد 116 فروند.

12- RF-4CCV : نوع جاسوسی فانتوم جهت سازمان ناسا به تعداد نامعلوم.

13- F-4J : نوع بازهم پیشرفته تر مدل B جهت نیروی دریایی به تعداد 522 فروند.

14- F-4K : نوعی از مدل B مجهز به موتورهای رولزرویس ساخت انگلیس جهت نیروی دریایی انگلستان به تعداد 52 فروند.

15- F-4M : مدلی دیگر و بهتر شده ی مدل K برای انگلستان به تعداد 118 فروند.

16- F-4S : طرح تغییر داده شده ی مدل J برای نیروی دریایی. مجهز به سیستم Fly by Wire به تعداد 248 فروند.

• خدمه: ۲
• طول: (۱۹٫۲ متر)

پهنای بال11.7

• ارتفاع: (۵٫۰ متر)
• بال: مساحت (۴۹٫۲ مترمربع)
•  
• وزن خالص:( 13768 کیلوگرم)
• ماگزیمم وزن در حالت پرواز رزمی:(28000 کیلوگرم)
• بیشترین سرعت:(  2450 تا 2500 کیلومتر بر ساعت)
• ماگزیمم سقف پرواز خدمتی(58000 فوت = 17670 متر)
• درجه ی اوج گیری:( 100 فوت در دقیقه)
• بیشترین مسافتی که می تواند طی کند: 3183( کیلومتر با 3 مخزن سوخت خارجی. (طی پرواز آزمایشی سال 1978)
• موتورها:( دو موتور ساخت جنرال الکتریک با قدرت استفاده از پس سوزJ79-GE-17  با کشش 17900 پاوند)
• برد و نوع رادار:( 70 تا 80 کیلومتر و مدل APQ-120)
• بیشترین وزن فرود:20865 کیلوگرم
• بیشترین بال بار 569/2 کیلوگرم بر متر مربع

تا ۱۸۶۵۰ پوند (۸۴۸۰ کیلو) مهمات در ۹ جایگاه خارجی، شامل بمب‌های ام کی82 بمبهای چندمنظوره، بمبهای خوشه‌ای، بمبهای هدایت لیزری و تی‌وی، پاد راکت، موشکهای هوا به زمین، مهمات ضد باندفرودگاه، موشک ضد کشتی، پادهای هدف‌گیری، پدهای شناسایی، تسلیحات هسته‌ای. پادهای حمل و مخزن سوخت هم قابل به‌کارگیری است.