خانواده بزرگ هواگردها-قسمت دوم- توپولوف-126

به نام خداوند کریم

ساخت هواگردها از زمانی سرعت گرفت که بشر نیاز مبرم به سرعت، دسترسی سریع‌تر به نقاط دوردست و نیاز به حمل و نقل نیرو و تجهیزات و ... را بیش از پیش در خود احساس کرد. وقتیکه این نیاز احساس شد دیگر هوانوردی یک تفریح تجملی به شمار نمی‌رفت بلکه یک نیاز اساسی و در پاره‌ای اوقات، حیاتی بود.

بعد از جنگ جهانگیر نخست نیاز به هواگردها به مراتب بیشتر شد و این نیاز موجب شد که شرکت بزرگ توپولوف که آن موقع یک شرکت متوسط بود دست به طراحی و ساخت هواپیما بزند. بدیهی است که در ابتدا این شرکت و طراحان و سازندگانش با دیگر شرکت‌ها تعامل داشتند و این تعامل موجب شد که برخی طرح‌ها از این شرکت به شرکت‌های سوخو ـ یاکولوف ـ میکویان ـ آنتونوف ـ ایلوشین ـ یاک منتقل شده یا بالعکس برخی طرح‌ها از آن شرکت‌ها به توپولوف منتقل شود و توسعه یابد. بر عکس شرکت‌های اروپایی و امریکایی شرکت‌های روس و شورویایی همکاری بیشتری با هم داشتند این همکاری تنگاتنگ تا پایان جنگ سرد ادامه داشت. هم اینک هم می‌شود این همکاری را بین شرکت‌های میکویان و سوخو دید. توپولوف و آنتونوف نیز هنوز با یکدیگر همکاری دارند. شرکت میل و یاک هم همینطور، اما این همکاری دیگر مانند گذشته نیست و رقابت گاه مخربی میان این شرکت‌ها وجود دارد. با این حال این موضوع نتوانسته مانع پیشرفت و سیر صعودی و تکاملی آنان شود زیرا بعد مخرب آن بسیار کمتر از رقابت و لابی گری در امریکا است. چنانچه لاکهید مارتین سعی می‌کند با لابی گری نورثروپ گرومن را به طور کامل از گردونه رقابت خارج کند و با باند بازی هورنت را جایگزین تامکت کند. یا بالعکس؛ در کل بنده از این لابیگری در آمریکا خوشحالم زیرا موجب می‌شود که روند رشد صنعت هوایی این کشور متوقف شود و در نهایت فساد به تمام سطوح طراحی و مهندسی آنان نیز رخنه خواهد کرد. نمونه‌اش را در نمونه وای‌اف-23 و سوپر تامکت شاهد بودیم که با لابی لاکهید از دور خارج شدند. البته در روسیه نیز این موضوع وجود دارد. رقابت و لابی بسیار قدرتمند سوخو، عرصه را بر میکویان و ایلوشین تنگ کرده است ولی این لابی‌گری و نزدیکی به مافیای قدرت در روسیه موجب نشده است که بر فرض ایلوشین و میکویان پویایی خود را از دست بدهند بنده متصورم که در آینده نزدیک طرحی مشترک از چند شرکت روس (منهای سوخو) خواهیم دید که پکفا را به طور کامل پشت سر خواهد گذاشت. زیرا ضرر و زیان طرح‌هایی مانند Mig-1.44 یا طرح‌های مشابه، شرکت‌ها را مجاب کرده است که دیگر بی گدار به آب نزنند.

توپولوف در ابتدای راه با چند تیم مهندسی که بعدها تبدیل به شرکت‌های بزرگی شدند کار را شروع کرد. نمونه‌های تولیدی این شرکت به صورت مشارکتی دارای تنوعی چشمگیری بوده و همیشه در صف مدعیان قرار داشته است. در میان طرح‌های این شرکت، پرنده‌هایی را می‌بینیم که با شرکت‌هایی مانند سوخو، میل، میکویان و... کار شده است.

نمونه‌های تولید شده در شرکت توپولوف پس از جنگ جهانگیر اول

ردیف	نام محصول	سال
1	Tupolev ANT-1	1923
2	Tupolev ANT-2	1924
3	Tupolev ANT-3 / R-3	1925
4	Tupolev ANT-4 / TB-1	1925
5	Tupolev ANT-5 / I-4	1927
6	Tupolev ANT-9 / PS-9	1929
7	Tupolev ANT-6 / TB-3	1930
8	Tupolev ANT-13 / I-8	1930
9	Tupolev ANT-10 / R-7	1930
10	Tupolev ANT-7 / R-6	1931
11	Tupolev ANT-14 "Pravda"	1931
12	Tupolev ANT-23 (I-12)	1931
13	Tupolev ANT-8 / MDR-2	1931
14	Tupolev ANT-16 / TB-4	1933
15	Tupolev ANT-25 / RD	1933
16	Tupolev ANT-21 (MI-3)	1933
17	Tupolev ANT-31 (I-14)	1933
18	Tupolev ANT-20 Maxim Gorki	1934
19	Tupolev ANT-22 / MK-1	1934
20	Tupolev ANT-40 / SB-2 / Ar-2	1934
21	Tupolev ANT-21bis (MI-3D)	1934
22	Tupolev ANT-27 / MDR-4, MTB-1	1934
23	Tupolev ANT-37 / DB-2	1935
24	Tupolev ANT-29 DIP	1935
25	Tupolev ANT-46 (DI-8)	1935
26	Tupolev ANT-36 / DB-1	1935
27	Tupolev ANT-35 / PS-35	1936
28	Tupolev ANT-44 / MTB-2	1937
29	Tupolev Tu-2	1940
30	Tupolev Tu-10	1945
31	Tupolev ANT-63P (Tu-1)	1946
32	Tupolev Tu-70	1946
33	Tupolev Tu-14 (Tu-81)	1947
34	Tupolev Tu-4	1947
35	Tupolev Tu-73	1947
36	Tupolev 77 / Tu-12	1947
37	Tupolev Tu-80	1949
38	Tupolev 82 / Tu-22	1949
39	Tupolev Tu-75	1950
40	Tupolev Tu-16	1951
41	Tupolev Tu-85	1951
42	Tupolev Tu-95	1952
43	Tupolev Tu-91	1954
44	Tupolev Tu-104	1955
45	Tupolev Tu-98	1956
46	Tupolev Tu-114	1957
47	Tupolev Tu-110	1957
48	Tupolev Tu-22	1958
49	Tupolev Tu-116	1958
50	Tupolev Tu-124	1960
51	Tupolev Tu-28 / Tu-128	1961
52	Tupolev Tu-134	1962
53	Tupolev Tu-126	1962
54	Tupolev Tu-144	1968
55	Tupolev Tu-154	1968
56	Tupolev Tu-142	1968
57	Tupolev Tu-22M	1977
58	Tupolev Tu-160	1981
59	Tupolev Tu-204	1989
60	Tupolev Tu-334	1999

توضیح: برخی از این مدل‌ها نمونه‌های مشارکتی هستند که با دیگر شرکت‌ها از قبیل، میل، آنتونوف و سوخو کار شده است.

ردیف	نام	سال
53	Tupolev Tu-126	1962

هدف از ساخت آواکس

قبل از پرداختن به این پرنده بایستی یک توضیح مختصر و ساده در مورد واژه آواکس بدهم Awacs به معنی airborne warning and control system است. یعنی اگر بخواهیم به ساده‌ترین شکل آواکس را معنی کنیم باید بگویم (سیستم کنترل و هشدار هوایی) اهمیت آواکس در نبرد و پیشگیری از غافلگیر شدن بسیار زیاد زیاد است. در کلیت رادارها هر قدر در ارتفاع بالاتری قرار بگیرند بازدهی آنان نیز افزایش می‌یابد. البته این بدان معنی نیست که برویم تمام رادارها را در نوک قله‌ها قرار بدهیم زیرا هر راداری بسته به برد، طول موج و توان راداری مأموریت خاص خود را دارد. اما بگذارید یک مثال بزنم، اگر ما یک رادار برد کوتاه با طول موج متوسط داشته باشیم که در ارتفاع 8 متری از سطح زمین تا فاصله 180 کیلومتر از برد 350 کیلومتری خود را پوشش می‌دهد ممکن است وقتی به ارتفاع 12 متری برود این پوشش به 210 کیلومتر برسد. این مسائل به چیزهای مهمی از قبیل عوارض طبیعی، فشار هوا، دما و... بستگی دارد. هدف از ساخت آواکس هم همین بود که یک رادار هشدار برد بلند ساخته شود که بر تمام بردی که برای آن در نظر گرفته شده اشراف داشته باشد و از همه مهمتر این که این رادار متحرک و سریع باشد و بتواند از نقطه‌ای به نقطه دیگر برود و با فرماندهی پدافند زمینی و پایگاه‌های شکاری و ناوها ارتباط داشته باشد. امیدوارم این توضیحات کافی باشد اما اگر کسی سوالی داشت در حد بضاعتم در خدمت هستم.

TU-126

تی‌یو-126 یک هواپیمای آواکس تولید شوروی است که توسط ناتو ماس نامگذاری شد. توپولوف-126 در سال 1962، رسمن برای نیروی هوایی‌شوروی آغاز به کار کرد. این آواکس با سرعت زیر صوت حرکت کرده و برد پروازی بسیار زیادی و برای این کار از چهار موتور NK-12 به عنوان پیشران استفاده می‌کند. موتور‌های NK-12 مشابه همان موتورهایی هستند که در پروژه توپولوف-20 (TU-95) مورد استفاده قرار گرفتند. این هواپیمای هشدار زودهنگام هوایی از چند نوع رادار داپلر و پالس داپلر با طول موج متوسط و بلند استفاده می‌کرد که هیچ منبع موثقی از نوع باند مورد استفاده آن وجود ندارد و منابع تمامن ضد و نقیض و بر اساس حدس و گمان حرف می‌زنند.

توپولوف-126 در راستای بهسازی آواکس ساخته شد، زیرا مهندسان و خدمه همواره از کمبود فضا برای کار و نصب تجهیزات مورد نظر شکایت داشتند. با ساخت این هواپیما تمامی این مشکلات حل شد، به نحوی که رضایت کامل سازندگان و مهندسان و خدمه را در پس داشت.

کلید خوردن این پروژه از هواپیمای TU-114 آغاز شد و در نهایت به نام توپولوف 116 به جهان معرفی گردید. این هواپیما محیط بسیار مناسب و بزرگی را برای کاربران خود محیا می‌کرد و به عنوان یک رادار هشدار هواپایه یا همان آواکس انجام مأموریت نمود. تا پیش از این هواپیمایی با امکاناتی چنین گسترده تولید نشده بود و یا اگر تولید شده بود خدمه همواره از تنگی فضای کار و امکانات محدود آن شکایت داشتند.

توپولوف 126 خود بنیانگذار طرح‌های بسیار مناسب و بزرگتری شد؛ گفته می‌شود که چند نمونه هواپیمای آواکس در واقع از روی همین پرنده الگو برداری شده‌اند. البته در خود شوروی تجربیات ساخت و مدرن‌سازی این آواکس موجب شد تا نمونه‌های بسیار موفق دیگری نیز ساخته شود. چنانچه در نهایت شاهد ساخت بهترین آواکس دنیا و یا یکی از بهترین آواکس‌های ساخته شده در دنیا باشیم، تجربیاتی که منجر به ساخت A-50 شد!

بنا بر رسالتی که نویسنده این مقاله به عهده دارد از کش دادن مقاله و سر بردن حوصله خواننده اجتناب کرده و به توضیح شاخصه‌های هواگرد مورد نظر میپردازیم. اما لازم است که گفته شود هرگز کسی به درستی ندانست پوشش راداری این آواکس چقدر است اما حدسیاتی وجود دارد که گفته می‌شود آواکس مزبور توانایی پوشش شعاع سیصد کیلومتری را داشته است. این ادعا با توجه به امکانات و دانش موج در دنیا در سال ساخت بسیار حیرت آور است. البته نمونه‌هایی مشابه با قدرت مشابه در غرب، پس از ساخت TU-126 پا به عرصه گذاشتند. اما طی پنج تا ده سال در تاریخ الکترونیک و پیشرفت آن یک حد زمانی بسیار زیاد تلقی می‌شود. به راستی که بایست به هوش و نبوغ سازندگان این هواگرد احترام گذاشت.

این پرنده در چند به روز رسانی مختلف متحول شد که مهم‌ترین و برجسته‌ترین آنها نمونه TU-126S بود که علاوه بر ارتقاء رادار، توانایی سوخت‌گیری هوایی را هم داشت.

از طرفی وقتی پهنه‌ی جغرافیایی شوروی را در نظر می‌گیریم وجود چنین رادار هشدار زودهنگام را برای آن بسیار لازم می‌دانیم، با توجه به پایگاه‌های آمریکا در آلاسگا و ژاپن و اروپا به راستی وجود یک رادار هشدار دهنده پرنده قابل اطمینان لازم بوده است.

مشخصات
خدمه:	پانزده نفر	شامل دو خلبان + افسر ارشد
موتورها	چهار موتور NK-12MV  با توان 15000 اسب بخار
وزن تیک آف	17000 کیلوگرم		374788 پاوند
طول بال‌ها	51.20 متر		168 فوت مربع
طول	55.20 متر		181 فوت و 1 اینچ
ارتفاع	16.05 متر		53 فوت و 8 اینچ
مساحت بال‌ها	311.10 متر مربع
حداکثر سرعت	850 کیلومتر در ساعت			0.712 ماخ
سرعت کروز	650 کیلومتر در ساعت			0.544 ماخ
سقف پرواز	13000 متر
رنج پرواز	12550 کیلومتر

به راستی این هواپیما با این سقف و رنج پروازی مرغ وحشت بود و ناتو را به تکاپو انداخت، از طرفی این سال‌ها، سال‌های تنش میان شوروی و آمریکاست و همین موضوع عرصه را بر غربی‌ها تنگ‌تر می‌کرد. اما این آخرین بار نبود که توپولوف آمریکا و ناتو را به وحشت می‌انداخت، در مقالات بعد در مورد دیگر هواپیماهای ساخت این شرکت بزرگ خواهیم نوشت.

تألیف: یاور

تمام حقوق این اثر متعلق به دانشنامه دفاعی و اوج ـ آرمی می‌باشد